Mία βιαστική συμφωνία για τα Γλυπτά είναι επικίνδυνη

Ενόψει των βρετανικών εκλογών, το ζήτημα μιας ενδεχόμενης συμφωνίας με το Βρετανικό Μουσείο για την επανένωση των Γλυπτών του Παρθενώνα μοιάζει πιο επίκαιρο από ποτέ. Αλλά για ποια συμφωνία πρόκειται και τι προτίθεται να παραχωρήσει το Μουσείο;

Πριν από περίπου δύο μήνες, μια από τους μετριοπαθείς επιτρόπους του μουσείου, η Mary Beard, έκανε μια περίεργη δήλωση. Είπε ότι τα Γλυπτά θα πρέπει να τα «μοιραζόμαστε» για να τα δει ο κόσμος, όχι μόνο στο Βρετανικό Μουσείο, αλλά και – έκπληξη – στη Σρι Λάνκα και στην Κένυα! Δύο πρώην βρετανικές αποικίες, που – τυχαία; – διεκδικούν την επιστροφή δικής τους πολιτιστικής κληρονομιάς.

Πηγές του Βρετανικού Μουσείου φαίνεται να αναφέρονται σε μια «εποικοδομητική» συμφωνία για την έκθεση μέρους των Γλυπτών στην Αθήνα για, π.χ., 5 ή 15 χρόνια. Ως αντάλλαγμα, το μουσείο ελπίζει να λάβει από την Ελλάδα άλλα αρχαία έργα. Αν λάβουμε υπόψη άλλες συμφωνίες, όπως τη συμφωνία για τη συλλογή Stern, μπορεί να μιλάμε για τον ίδιο αριθμό έργων ανάλογης αξίας και ομορφιάς, ίσως τη Μάσκα του Αγαμέμνονα, το άγαλμα του Ηνίοχου των Δελφών, το χρυσό στεφάνι της Βεργίνας, τον δίσκο της Φαιστού και ποιος ξέρει τι άλλο.

Αναρωτιέμαι λοιπόν με ανησυχία τι είδους συμφωνία διαπραγματευόμαστε με το Βρετανικό Μουσείο; «Εποικοδομητική», λέει το μουσείο. Aλλά «εποικοδομητική» για ποιον; Για το Μουσείο; Ναι. Αλλά και για την Ελλάδα;

Το Μουσείο δεν αναγνωρίζει το ηθικό και νόμιμο δικαίωμα της Ελλάδας στα Γλυπτά, ούτε για την ώρα έχει δείξει πρόθεση να τα επιστρέψει. Κάτι άλλο συμβαίνει.

Πέρα από το όποιο χρηματικό αντίτιμο στο οποίο μπορεί να ελπίζει, το Μουσείο δέχεται πίεση από την παγκόσμια κοινότητα να επιστρέψει αντικείμενα που αφαιρέθηκαν παράνομα ή αθέμιτα. Να «επιστρέψει», όχι να ανταλλάξει! Εχει τρεις επιλογές: να κάνει τη στρουθοκάμηλο (και όσο αντέξει), να προβεί σε επιστροφή, ή να εκμεταλλευτεί την αδυναμία (ή τη βιασύνη) μας και να διαπραγματευτεί «εποικοδομητικές» συμφωνίες για «μοιρασιές» και ανταλλαγές, αποφεύγοντας την επιστροφή.

Ο πειρασμός να πούμε «ναι» σε μία κακή συμφωνία είναι μεγάλος. Και αν είναι αυτή η μόνη μας ευκαιρία να δούμε τα Γλυπτά πίσω έστω και για 5 χρόνια; Φοβάμαι, όμως, ότι αν δούμε τα Γλυπτά πίσω για 5 χρόνια, δεν θα μας τα επιστρέψουν ποτέ. Γιατί όταν τα ξαναζητήσουμε στο μέλλον, θα μας πουν να κάνουμε ό,τι και στο παρελθόν: μια εποικοδομητική συμφωνία για μια ανταλλαγή.

Πίσω από τη διεκδίκηση των Γλυπτών υπάρχει μία ανάγκη για δικαιοσύνη. Αυτή δεν μπορεί να ικανοποιηθεί ούτε με μία «μοιρασιά» ούτε με μία ανταλλαγή, και σίγουρα όχι με ένα «δάνειο», που νομικά είναι επικίνδυνο γιατί θα αναγνωρίσει κυριότητα στο Βρετανικό Μουσείο. Η επιστροφή, όταν υπάρχει θέληση, είναι απλή. Δεν χρειάζεται ανταλλάγματα και ρητορικές.

Μια συμφωνία με την οποία έρχονται τα Γλυπτά στην Ελλάδα και η Ελλάδα δίνει ως ενέχυρο άλλα αρχαία, είναι μια συμφωνία που πρέπει να αποφευχθεί. Οχι μόνο θα χάσουμε τα δικαιώματά μας στα Γλυπτά (ή σε ό,τι θα έχουμε δώσει ως ενέχυρο) αλλά θα φέρουμε και ευθύνη απέναντι σε όσες άλλες χώρες ζητούν την επιστροφή πολιτιστικής κληρονομιάς που τους αφαιρέθηκε παράνομα ή αθέμιτα και στις οποίες στο μέλλον μουσεία σαν το Βρετανικό θα κάνουν προτάσεις για «μοιρασιά» και ανταλλαγή αντί για επιστροφή.

Θέλει αρετή και τόλμη η ελευθερία. «Οχι» σε μία βιαστική συμφωνία με το Βρετανικό Μουσείο. «Nαι» στη διαπραγμάτευση. Κυρίως «ναι» στη διαπραγμάτευση με τη νέα κυβέρνηση για την αλλαγή του νομικού πλαισίου ή και για νομοθετική επιστροφή.

H Κατερίνα Τιτή είναι διεθνολόγος και αναπληρώτρια καθηγήτρια Ερευνας της Νομικής στο Εθνικό Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών της Γαλλίας και συγγραφέας του βιβλίου «The Parthenon Marbles and International Law» (Springer, 2023)