Το επικίνδυνο παιχνίδι με τις οθόνες – Πώς η ψηφιακή υπερκατανάλωση επηρεάζει εγκέφαλο, όραση και σκελετό

Σε πεδίο καθημερινής διαμάχης έχει εξελιχθεί το… παιχνίδι και η γενικότερη ενασχόληση με τις οθόνες, στα περισσότερα νοικοκυριά. Οι γονείς, νιώθοντας άλλοι περισσότερο και άλλοι λιγότερο πως κινούνται σε αχαρτογράφητα νερά, απειλούν με κυρώσεις κάθε φορά που αντιλαμβάνονται ότι η κατάσταση τείνει να ξεφύγει. Τα παιδιά από την άλλη, απαιτούν εκείνα που απολαμβάνουν οι συνομήλικοί τους – το πολυπόθητο κινητό που έχουν ήδη αποκτήσει οι συμμαθητές τους, μια κονσόλα για να παίζουν με τους φίλους τους, περισσότερο χρόνο στο τάμπλετ κ.ο.κ. Το  αποτέλεσμα; Μικροί και μεγάλοι βρίσκονται σε μια κατάσταση μόνιμων διαπραγματεύσεων και εκνευρισμού. Ομως, είναι πράγματι η τεχνολογία τόσο ένοχη για την υγεία των παιδιών – ή μήπως έχει δαιμονοποιηθεί;

Η δομή του εγκεφάλου

«Οσο υπάρχει ο άνθρωπος υπάρχει και το παιχνίδι. Εδώ και εκατομμύρια χρόνια τα παιδιά μαθαίνουν, εξερευνούν, επικοινωνούν και μεγαλώνουν μέσα από αυτό».

Ομως τα τελευταία χρόνια συντελείται μια κοσμοϊστορική αλλαγή. «Είναι η πρώτη φορά που το παιδί δεν μαθαίνει από τα παιχνίδια αλλά από την οθόνη», παρατηρεί μιλώντας στα «ΝΕΑ» ο Γεώργιος Π. Χρούσος, ακαδημαϊκός και ομότιμος καθηγητής Παιδιατρικής και Ενδοκρινολογίας.

Παρότι πρόκειται για φαινόμενο υπό διερεύνηση, οι επιστήμονες έχουν ήδη διαπιστώσει ότι η ψηφιακή υπερκατανάλωση επηρεάζει ακόμη και τη δομή του εγκεφάλου. «Προκύπτει αυτό που ονομάζουμε “ανακαλωδίωση” των νευρώνων – τα κυκλώματα αλλάζουν, αποκτώντας καινούργια νευρωνικά μονοπάτια», εξηγεί ο ίδιος.

Παράλληλα όμως η αντικατάσταση του κλασικού παιχνιδιού (όπως είναι η πλαστελίνη, τα τουβλάκια, ο πηλός, η ζωγραφική, η μπάλα, τα επιτραπέζια παιχνίδια, το παιχνίδι έξω στη φύση κ.ο.κ.) από τις οθόνες, φαίνεται να επηρεάζει και σημαντικές δεξιότητες. «Χάνουν την ικανότητα της προσοχής. Δεν μπορούν εύκολα να εστιάσουν και έτσι δεν μπορούν να θυμηθούν, να δημιουργήσουν, να μάθουν κάτι εις βάθος. Αλλά και οι αισθήσεις τους, όπως η ακοή ή η όραση, δεν αναπτύσσονται σε ένα ρεαλιστικό πλαίσιο, με αποτέλεσμα να υπάρχει αλλαγή και στη διεργασία των ερεθισμάτων αυτών», προσθέτει ο Γ. Χρούσος.

Και έπειτα αναφέρεται στο φαινόμενο Flynn effect – τη σταθερή δηλαδή άνοδο του IQ της ανθρωπότητας που καθρεφτίζει τις εξελίξεις σε όλα τα πεδία –, που εντούτοις άρχισε να ανατρέπεται ήδη από τις αρχές του 21ου αιώνα. «Και γι’ αυτό ευθύνεται η υπερβολική χρήση της τεχνολογίας», καταλήγει ο διακεκριμένος έλληνας ακαδημαϊκός.

Επιδημία μυωπίας

Οι αλλαγές που καταγράφονται στον εγκέφαλο δεν είναι οι μόνες. Η πολύωρη χρήση οθονών επηρεάζει και άλλα όργανα, με πρώτα απ’ όλα τα μάτια. «Η μυωπία έχει λάβει διαστάσεις επιδημίας», εξηγεί ο επ. καθηγητής Οφθαλμολογίας της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ, Πέτρος Πέτρου. «Και σε αυτό συμβάλλει το γεγονός ότι τα παιδιά βρίσκονται σε πολύ κοντινή απόσταση από την οθόνη».

Δεν είναι άλλωστε τυχαίο πως τόσο η Αμερικανική Παιδιατρική Εταιρεία όσο και η Αμερικανική Παιδοοφθαλμολογική Εταιρεία έχουν εκδώσει σχετικές οδηγίες, συστήνοντας μεταξύ άλλων τουλάχιστον 30 λεπτά παιχνιδιού σε εξωτερικό χώρο και υπό φυσικό φως, καθώς υπό τις συνθήκες αυτές ευνοείται η ομαλή ανάπτυξη των ματιών. Επίσης, σύμφωνα με τον Π. Πέτρου «η ξηροφθαλμία είναι ακόμη μια ενόχληση που συχνά βιώνουν τα παιδιά, καθώς μειώνεται ο ρυθμός βλεφαρισμού μπροστά από τις οθόνες».

Ο ειδικός όμως προβλέπει πως η σημερινή γενιά δύναται να αντιμετωπίσει σοβαρότερα προβλήματα στο μέλλον. Οπως αναφέρει ενδεικτικά, η υψηλή μυωπία αυξάνει τον κίνδυνο για την εκδήλωση αργότερα, δηλαδή στην ενήλικη ζωή, άλλων σοβαρών οφθαλμικών παθήσεων όπως είναι η αποκόλληση του αμφιβληστροειδούς.

Η στάση του σώματος

Τα επιστημονικά δεδομένα πάντως δείχνουν ότι η τεχνολογία δεν ευθύνεται για όλα. Οι οθόνες, για παράδειγμα, δεν προκαλούν μυοσκελετικές παθήσεις όπως σκολίωση ή κύφωση.

Ωστόσο, η χειρουργός-ορθοπεδικός και διευθύντρια στο Νοσοκομείο Παίδων Πεντέλης, Ιωάννα Πασπάτη, διαπιστώνει στην κλινική πράξη  κάποιες αλλαγές: «Εχουμε παρατηρήσει τελευταία από τις απεικονιστικές εξετάσεις σε παιδιά που επισκέπτονται το Ιατρείο Σκολίωσης, ότι σε μεγάλο ποσοστό έχει αλλάξει η ανατομία της αυχενικής μοίρας της σπονδυλικής στήλης. Πιθανώς αυτό να συμβαίνει από τη στάση σώματος που υιοθετούν όταν έχουν πολλές ώρες στα χέρια τους τα ηλεκτρονικά. Και παρότι τα παιδιά δεν μας αναφέρουν πόνο, ο ευθειασμός που παρατηρούμε, η απώλεια δηλαδή της φυσικής καμπυλότητας (λόρδωση), υποδηλώνει μυϊκό σπασμό».

Παρ’ όλα αυτά, όπως εξηγεί η έμπειρη γιατρός, χρειάζεται να γίνει έρευνα για να καταλήξουν οι επιστήμονες σε σαφή συμπεράσματα. «Πρόκειται όμως για μία παρατήρηση που μας έχει απασχολήσει και σκεφτόμαστε να τρέξουμε σχετική μελέτη».