Το «σκανδιναβικό μοντέλο» ραγίζει: Στα ύψη η ανεργία, το κράτος πρόνοιας καταρρέει

Για δεκαετίες, η Σκανδιναβία παρουσιαζόταν ως το ζωντανό παράδειγμα του πώς ένα κράτος μπορεί να συνδυάσει ευημερία, κοινωνική συνοχή και ισότητα. Η Σουηδία, η Φινλανδία, η Δανία – χώρες με υψηλό βιοτικό επίπεδο, χαμηλή ανεργία και ένα κράτος πρόνοιας που φάνταζε απροσπέλαστο στις κρίσεις του Νότου. Ωστόσο, τα τελευταία στοιχεία της Eurostat φανερώνουν μια δυσάρεστη πραγματικότητα: το περίφημο «σκανδιναβικό μοντέλο» δείχνει ρωγμές, και μάλιστα εκεί που κάποτε θεωρούνταν άτρωτο – στην αγορά εργασίας.

Ο ευρωπαϊκός Νότος, παραδοσιακά πρωταθλητής της ανεργίας στη Γηραιά Ηπειρο, βλέπει πλέον τη Φινλανδία και τη Σουηδία να τον ξεπερνούν στη λεγόμενη «εργασιακή χαλάρωση», δηλαδή στο ποσοστό του ανθρώπινου δυναμικού που παραμένει ανενεργό, υποαπασχολούμενο ή αποθαρρυμένο. Με ποσοστά που αγγίζουν το 19% και το 18,3% αντίστοιχα, οι δύο βόρειες χώρες εμφανίζουν πλέον εικόνα κοινωνιών που δεν μπορούν να αξιοποιήσουν τις ίδιες τους τις δυνάμεις.

Πώς έφτασαν όμως εκεί τα κράτη που αποτέλεσαν το χρυσό πρότυπο κοινωνικής ευημερίας; Οι απαντήσεις κρύβονται σε μια σειρά παραγόντων, με πρώτο και σημαντικότερο την αποτυχία ενσωμάτωσης των μεταναστών. Από το 2015 και μετά, με το μεγάλο προσφυγικό κύμα από τη Συρία και, πιο πρόσφατα, την εισροή Ουκρανών που έφυγαν από τον πόλεμο, οι σκανδιναβικές κοινωνίες βρέθηκαν αντιμέτωπες με μια πραγματικότητα που δεν είχαν προετοιμαστεί να διαχειριστούν.

Ο μύθος της «τέλειας ένταξης» κατέρρευσε. Οι μεταναστευτικοί πληθυσμοί, κυρίως από την Ασία και την Αφρική, βρέθηκαν εγκλωβισμένοι ανάμεσα σε πολιτισμικά εμπόδια, δυσκολία εκμάθησης γλώσσας και μια αγορά εργασίας που ζητούσε εξειδίκευση υψηλού επιπέδου. Σήμερα, η ανεργία των αλλοδαπών στη Σουηδία είναι τριπλάσια εκείνης των ντόπιων. Στη Φινλανδία τη διπλασιάζει. Και πίσω από τα στατιστικά, υπάρχουν χιλιάδες οικογένειες που ζουν στο περιθώριο, χωρίς πρόσβαση σε σταθερή εργασία ή ποιοτική εκπαίδευση.

Το κράτος πρόνοιας, που χτίστηκε πάνω στην πλήρη απασχόληση και τη φορολογική σταθερότητα, αρχίζει να ασφυκτιά. Η Φινλανδία, με δημόσιο χρέος που ξεπερνά πλέον το 80% του ΑΕΠ, βλέπει τις αξιολογήσεις της να υποβαθμίζονται. Η Σουηδία, παρότι κρατά ακόμη τα οικονομικά της υπό έλεγχο, βιώνει κοινωνικές εντάσεις και αύξηση της εγκληματικότητας, φαινόμενα άγνωστα μέχρι πρόσφατα. Δεν είναι τυχαίο ότι η ίδια η κυβέρνηση της Σουηδίας αναγκάστηκε να δημοσιεύσει επίσημη ιστοσελίδα για να «διαψεύσει μύθους» σχετικά με την ασφάλεια στη χώρα – ένα σημάδι πολιτικής και κοινωνικής ανασφάλειας που θα ήταν αδιανόητο πριν λίγα χρόνια.

Η σύγκριση αποκαλύπτει μια ειρωνεία: ο «επιτυχημένος Βορράς» αρχίζει να θυμίζει τον Νότο της προηγούμενης δεκαετίας, ενώ ο Νότος βρίσκει ρυθμούς ανάκαμψης. Στην καρδιά αυτής της αντιστροφής βρίσκεται ο άνθρωπος – ο μετανάστης που αναζητά μια θέση, ο εργάτης που προσπαθεί να σταθεί αξιοπρεπώς, ο πολίτης που βλέπει το κοινωνικό του κράτος να μην τον χωρά πια.