Στο σύμπαν του Λουκά Σαμαρά: Έζησε ερμητικά κλεισμένος στο διαμέρισμά του στη Νέα Υόρκη έως τον θάνατό του

Ο Λουκάς Σαμαράς, ο έλληνας καλλιτέχνης ο οποίος έζησε ερμητικά κλεισμένος στο διαμέρισμά του στη Νέα Υόρκη έως τον θάνατό του, τον Μάρτιο του 2024, θα προσελκύσει το κοινό στον Πειραιά από τα τέλη του μήνα. Μέρος των έργων του μεταξύ των δεκαετιών 1960-2010, ανάμεσα στα οποία γλυπτά και κοσμήματα που σπάνια εκτίθενται, πρόκειται να παρουσιάσει η γκαλερί The Intermission. Μία ευκαιρία να προσεγγίσουμε έναν ιδιοσυγκρασιακό δημιουργό και το σύμπαν του.

Η παιδική του ηλικία, Καστοριά, Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, Εμφύλιος, ήταν μια διαδρομή ανάμεσα σε ερείπια και στέρηση. Τα παιχνίδια του τα έφτιαχνε από άδεια χαρτόκουτα, ό,τι μπορούσε να φτιάξει με τα χέρια του. Το 1948, στα 11 του χρόνια, μαζί με τη μητέρα του μετακόμισε στην Αμερική, όπου έζησε με τους γονείς του σε ένα διαμέρισμα στο Νιου Τζέρσεϊ της Πολιτείας της Νέας Υόρκης.

Οταν ο Σαμαράς αποφοίτησε από το Rutgers University, έγινε καλλιτέχνης, συνεχίζοντας να ζει στο σπίτι των γονιών του, και το δωμάτιό του έγινε το στούντιό του. Στα 24 του έκανε τα πρώτα του πορτρέτα με παστέλ και άρχισε να ξεχωρίζει. Παράλληλα χρησιμοποιεί ευρεθέντα αντικείμενα, κάνει τα πρώτα του κουτιά και καθώς το ζητούμενο της εποχής του είναι η τέχνη να συνδεθεί άμεσα με τη ζωή συνεχίζει με το body art, όταν στα 60s έκανε χάπενινγκ με τους Αλαν Κάπροου και Κλάες Ολντεμπουργκ.

Αντικείμενα παντού

«Ο Λουκάς Σαμαράς λέγεται ότι ζει σε έναν κόσμο φαντασίας με εικόνες που δημιουργούν ένα ανήσυχο τοπίο γύρω από αυτόν. Στην πραγματικότητα ζει μέσα σε έναν κόσμο πραγμάτων. Περικυκλωμένος από αντικείμενα και προϊόντα, ίχνη και κατάλοιπα αόρατα στο γυμνό μάτι που του απευθύνονται και αποκαλύπτουν άγνωστες, μυστικές συνομιλίες. Ο ίδιος ανταποδίδει με τις συλλογές του από γυαλιά, πέτρες, πεταλούδες, έντομα, φωτογραφίες, βιβλία, θραύσματα γυαλιών, όστρακα, κομμάτια χαρτί. Το στούντιό του μοιάζει με υπερμεγέθη τσέπη παιδιού», γράφει στο κείμενό του για τον καλλιτέχνη ο θεωρητικός της arte povera Τζερμάνο Τσέλαντ.

Σε μια συζήτησή του με τον επίσης καλλιτέχνη Ντάγκλας Μπλαου που προέκυψε κατά την επίσκεψή τους στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης, με τον Σαμαρά να περιεργάζεται την πτέρυγα των αιγυπτιακών συλλογών του μουσείου, ο ίδιος εξηγεί στον συνομιλητή του τη συνήθειά του να συσσωρεύει και να ταξινομεί με τον δικό του τρόπο διαφορετικά αντικείμενα, εστιάζοντας σε κάτι ενδιαφέρον: «Θα μπορούσα να βλέπω αυτά τα αντικείμενα – εκθέματα που απλώνονται όλα μαζί πάνω σε ένα τραπέζι – και να εστιάσω είτε σε ένα χρώμα είτε σε ένα σχήμα ή σε μία απουσία, ένα κενό, μία τρύπα. Και επειδή υπάρχουν τόσο πολλά πράγματα, όλα εξαρτώνται από τον χρόνο που έχω στη διάθεσή μου. Το να κοιτάς αυτά τα αντικείμενα είναι λίγο όπως βλέπεις ένα μωρό και λες “πόσο μικρό είναι αυτό το πλασματάκι”. Κι όμως έχει δάχτυλα και μάτια. Είναι μία ανθρώπινη ύπαρξη, μία αληθινή ανθρώπινη ύπαρξη, αλλά είναι ένας πίνακας. Αντίστοιχα όλες αυτές οι χάντρες και τα βραχιόλια είναι τόσο εύθραυστα που νιώθεις ότι θέλεις να τα αγκαλιάσεις. Θέλεις να τους δώσεις την ικανότητα να υπάρξουν αντί να θελήσεις να τα καταστρέψεις».

Ο Μπλάου τού επισημαίνει ότι το καλλιτεχνικό του έργο όσο και το διαμέρισμά του είναι γεμάτα με παιχνίδια. Ο Σαμαράς τού απαντά: «Αυτά είναι φυλαχτά και στολίδια, δεν είναι τέχνη. Προτιμώ να ζω με πράγματα χειροτεχνίας παρά με την τέχνη κάποιου άλλου. Το να έχω ένα γλυπτό του Ντεγκά στο σπίτι μου θα ήταν πολύ ενοχλητικό. Θα ήταν πάρα πολύ καλό. Θα ήταν ανταγωνισμός».

Οι πολαρόιντ

Οι σειρές πορτρέτων πολαρόιντ έγιναν ανάμεσα στον Δεκέμβριο του 1969 και τον Μάιο του 1971. Με τις πολαρόιντ θα κατορθώσει να αφομοιώσει και να εξειδικεύσει μέσα στο έργο του τη σχέση ανάμεσα στο μέσον, τον τρόπο επεξεργασίας του και τον ίδιο του τον εαυτό, παράλληλα ως αυτουργό και ως πρότυπο (μοντέλο). Το αντικείμενο είναι το κορμί του καλλιτέχνη, ημίγυμνο, μισοφωτισμένο, αποκαλυπτικό. Στην αναδρομική του έκθεση στο Beaubourg στο Παρίσι, το 1983, οι πολαρόιντ προκαλούν αντιδράσεις στο κοινό.

Αργότερα ξεκινά να δημιουργεί συνθέσεις με αντικείμενα από τον χώρο της κουζίνας του διαμερίσματός του στη Νέα Υόρκη. Στη σειρά των Still Lifes 1978-1982 παρουσιάζει κυρίως το εσωτερικό του σπιτιού του. Χρηστικά αντικείμενα ανακατεύονται με εικόνες από κινούμενα σχέδια και φωτογραφίες από έντυπα και εφημερίδες σε ένα οπτικό ντελίριο.

Στη σειρά των Sittings 1978-1980 γυμνά πορτρέτα φίλων και προσωπικοτήτων της κοινωνίας της Νέας Υόρκης παρελαύνουν στις μεγάλης κλίμακας φωτογραφίες του που γίνονται με μια τελειοποιημένη μηχανή Polaroid. Μοντέλα όλων των ηλικιών, σόλο και ζευγάρια ποζάρουν και κοιτούν με ένταση. Και ο καλλιτέχνης παρών, άλλοτε καθισμένος στη σκιά, άλλοτε κρυμμένος, μάρτυρας και ηδονοβλεψίας.

Μοναχικός, μοναδικός

«Ο Σαμαράς έχει το καλύτερο στυλ μοναχικού διαφωνούντος που εμφανίστηκε στην ακμή του μινιμαλισμού. Μπορείτε να τον θεωρήσετε ως μοναδικό καλλιτέχνη. Η τέχνη του: πίνακες ζωγραφικής, ακατέργαστα έργα, εκτυπώσεις, φωτογραφίες, κουτιά, κεκλιμένες καρέκλες, εγκιβωτισμένα αντικείμενα. Το καλλιτεχνικό του ταλέντο είναι μια συλλογή από επιδεξιότητες. Ενας μάγος στο παστέλ. Μπορεί να κάνει σουρεαλισμό με έγχρωμο μολύβι τόσο καλά όσο και οποιοσδήποτε καλλιτέχνης εξωφύλλων underground κόμικς. Το λεπτεπίλεπτο συναρμολόγημά του έχει το άγγιγμα κάποιου που μπορεί να βάλει πλοία σε μπουκάλια», θα επισημάνει στην κριτική του στο «Newsweek» ο ζωγράφος Πίτερ Πλάγκενς για την έκθεση έργων του στην γκαλερί Pace Wildenstein τον Φεβρουάριο 1997.

Μετά την αναδρομική του έκθεση «Περιπέτειες του Εγώ» στην Εθνική Πινακοθήκη το 2005, η έκθεση των έργων του Λουκά Σαμαρά στην Intermission θα είναι η πρώτη στην Ελλάδα ύστερα από 20 χρόνια. Τέσσερα χρόνια αργότερα, το 2009, ο Σαμαράς εκπροσώπησε τη χώρα μας στην 53η Μπιενάλε της Βενετίας με την πολυεγκατάσταση «Παράξενα».