Τι γνώριζε ο Παζολίνι για τον αυταρχισμό 50 χρόνια πριν

Ο Πιερ Πάολο Παζολίνι δολοφονήθηκε πριν από 50 χρόνια, γύρω στα μεσάνυχτα, στις 2 Νοεμβρίου 1975. Το αιμόφυρτο σώμα του βρέθηκε χτυπημένο και το πρόσωπό του παραμορφωμένο σε μια χωματερή στην Οστια, στα προάστια της Ρώμης. Ο κατεξοχήν διανοούμενος της Ιταλίας, καλλιτέχνης, ομοφυλόφιλος, προκλητικός και επικριτής των πάντων, πέθανε βίαια στα 53 του χρόνια, αφήνοντας σε διαδικασία μοντάζ την πιο προκλητική και ενοχλητική ταινία του, το «Σαλό ή 120 μέρες στα Σόδομα». Ο ιταλικός Τύπος την επόμενη μέρα αναφερόταν στον θάνατό του μαζί με φωτογραφίες ενός 17χρονου αγοριού που κατηγορήθηκε ως δολοφόνος του.

Ολο το έργο του Παζολίνι είναι χρωματισμένο από το φαινομενικό γεγονός ότι δολοφονήθηκε από έναν νεαρό που εκπορνευόταν και η δολοφονία του παρουσιάστηκε ως η κορύφωση μιας αμείλικτα επικίνδυνης ζωής. «Αν όμως αυτή η φημισμένη δολοφονία είχε σχεδιαστεί για να πνίξει και να θολώσει τις προειδοποιήσεις που ο ίδιος δημοσιοποιούσε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στα άρθρα του στην εφημερίδα “Il Corriere della Sera” γραμμένα με σφοδρότητα;», αναρωτιέται η συγγραφέας Ολίβια Λέινγκ στο άρθρο της στην «Guardian», επιστρέφοντας στη θλιβερή επέτειο θανάτου του Παζολίνι και στους λόγους που ο σκηνοθέτης ενοχλούσε το κατεστημένο.

Το πιο διάσημο δοκίμιο του Παζολίνι με τίτλο «Io so» («Ξέρω») δημοσιεύθηκε έναν χρόνο πριν από τον θάνατό του στην «Il Corriere della Sera», την κορυφαία εφημερίδα της Ιταλίας. Αυτό που ο Παζολίνι ήξερε και για το οποίο αρνήθηκε να σιωπήσει ήταν η φύση της εξουσίας, του αυταρχισμού και της διαφθοράς κατά τη διάρκεια της βίαιης δεκαετίας του 1970 στην Ιταλία, τα λεγόμενα «Μολυβένια Χρόνια». Τότε που μια σειρά από δολοφονικές τρομοκρατικές επιθέσεις, οργανωμένες τόσο από την Ακροαριστερά όσο και από την Ακροδεξιά, βύθισαν την Ιταλία στο χάος. «Αυτό που ήξερε ο Παζολίνι», σημειώνει η Ολίβια Λέινγκ, «ήταν ότι ο αυταρχισμός του φασισμού δεν είχε τελειώσει και ότι η Ακροδεξιά θα μετασχηματιζόταν, επιστρέφοντας με νέα μορφή για να διεκδικήσει την εξουσία πάνω σε έναν λαό που είχε παραλύσει από τις φθηνές κολακείες του καπιταλισμού».

Στο διάσημο «Io so», που δημοσιεύθηκε τον Νοέμβριο του 1974, ισχυριζόταν ότι γνώριζε τα ονόματα όσων εμπλέκονταν σε «μια σειρά από πραξικοπήματα που θεσπίστηκαν για τη διατήρηση της εξουσίας», ανάμεσα τους και οι βομβιστικές επιθέσεις στο Μιλάνο και την Μπρέσια. Κατά τη διάρκεια αυτών των «Μολυβένιων Χρόνων», η Ακροδεξιά χρησιμοποίησε τη λεγόμενη «στρατηγική της έντασης» για να συκοφαντήσει την Αριστερά και να μετατοπίσει τη χώρα σε μια πιο αυταρχική βάση. Ο Παζολίνι πίστευε ότι μεταξύ των υπευθύνων ήταν πρόσωπα της κυβέρνησης, των μυστικών υπηρεσιών και της Εκκλησίας.

Η τελευταία συνέντευξη

Ο Παζολίνι είδε τι επρόκειτο να συμβεί, καθώς ήξερε να παρατηρεί, να ακούει και να ερμηνεύει τα σημάδια. Το τελευταίο απόγευμα της ζωής του έδωσε μια συνέντευξη στην εφημερίδα «La Stampa». Λίγες μέρες μετά τον θάνατό του, οι τελευταίες του λέξεις που είχαν καταγραφεί δημοσιεύτηκαν σε ένα τεύχος που εξαντλήθηκε. Μια προφητεία από τον τάφο.

Σε αυτή τη συνέντευξή του μίλησε για το πώς η συνηθισμένη ζωή παραμορφωνόταν από την επιθυμία απόκτησης αγαθών, επειδή όλοι είχαν μάθει ότι «το να θέλεις κάτι είναι αρετή». Οι φτωχοί μπορεί να χρησιμοποιούσαν λοστό για να πάρουν τα λάφυρά τους, ενώ οι πλούσιοι βασίζονταν στο χρηματιστήριο. Αναφερόμενος στις νυχτερινές του εξορμήσεις στον σκιερό κόσμο της Ρώμης, έλεγε ότι κατέβηκε στην Κόλαση και έφερε πίσω την αλήθεια. «Ποια αλήθεια;» τον ρωτά ο δημοσιογράφος. Η απόδειξη, απάντησε ο Παζολίνι, «μιας κοινής, υποχρεωτικής και λανθασμένης εκπαίδευσης που μας ωθεί να αποκτήσουμε τα πάντα με κάθε κόστος».

Και περιέγραψε όλους ως θύματα σε αυτό, όλους ως ενόχους, λόγω της προθυμίας τους να αγνοήσουν το κόστος υπέρ του δικού τους κέρδους. Δεν επρόκειτο για ατομική ευθύνη ή καλούς και κακούς ηθοποιούς, πρόσθεσε. Ηταν ένα συνολικό σύστημα.

Οπως πάντα, η γλώσσα του ήταν περισσότερο ενός ποιητή παρά ενός πολιτικού: πυκνή από μεταφορές, τρομακτική και προειδοποιητική. «Κατεβαίνω στην Κόλαση και ανακαλύπτω πράγματα που δεν διαταράσσουν την ειρήνη των άλλων» είπε. «Αλλά να είστε προσεκτικοί. Η Κόλαση ανεβαίνει προς τους υπόλοιπους από εσάς. Ολοι γνωρίζουν ότι πληρώνω τις εμπειρίες μου προσωπικά» λέει. «Υπάρχουν όμως και τα βιβλία μου και οι ταινίες μου. Ισως κάνω λάθος, αλλά συνεχίζω να λέω ότι όλοι μας κινδυνεύουμε».