Πώς θα δροσιστεί το ιστορικό κέντρο της Αθήνας

Μπορεί ένα δίκτυο αναρριχώμενων φυτών να συμβάλει στη σκίαση του ιστορικού κέντρου της Αθήνας; Πόσο εφικτή είναι η δημιουργία ενός «αστικού δάσους» πάνω από το υφιστάμενο πάρκινγκ για τη διαμόρφωση μικροκλίματος ψύξης; Σύμφωνα με τον αρχιτέκτονα τοπίου, καθηγητή του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, Μπας Σμετς, αυτές οι δύο προτάσεις μπορούν να φέρουν «δροσισμό» και αναζωογόνηση στην Αθήνα.

Ο ίδιος ο καθηγητής τον Οκτώβριο του 2024 είχε επισκεφθεί μαζί με φοιτητές του την Αθήνα, με στόχο τη χαρτογράφηση των μικροκλιματικών δεδομένων σε επιλεγμένες περιοχές του δήμου. Ακριβώς έναν χρόνο μετά, ο Μπας Σμετς παρουσιάζει σήμερα το μεσημέρι την έκθεση “Cooling Athens”. Ο καθηγητής στην Graduate School of Design του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ μιλά στα «ΝΕΑ» λίγες ώρες πριν από την επίσημη εισήγηση που θα κάνει στη Δημοτική Αγορά της Κυψέλης και σημειώνει πως η Αθήνα βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της κλιματικής κρίσης στην Ευρώπη. «Τοποθετημένη στη Μεσόγειο – μία από τις περιοχές που θερμαίνονται ταχύτερα –, η πόλη αντιμετωπίζει το επείγον καθήκον να προσαρμόσει τον αστικό της ιστό στις αυξανόμενες θερμοκρασίες.

Η έκθεση “Cooling Athens” παρουσιάζει την έρευνα που διενεργήσαμε μαζί με φοιτητές του Χάρβαρντ, καθώς και δύο προτάσεις σχεδιασμού που αναπτύξαμε για τον Δήμο Αθηναίων. Εξερευνούμε το τοπίο ως κλιματικό εργαλείο, ικανό να μεταμορφώσει την πόλη σε ένα ζωντανό σύστημα που προσφέρει δροσιά και σκίαση. Ενεργοποιώντας το έδαφος, το νερό και τη βλάστηση, τα έργα προτείνουν λύσεις βασισμένες στη φύση για διαφορετικά σενάρια θέρμανσης – 2°C, 3°C, 4°C και 5°C –, οραματιζόμενα μια νέα ισορροπία ανάμεσα στο δομημένο και το φυσικό περιβάλλον». Μάλιστα, ο καθηγητής εστιάζει σε δύο συγκεκριμένες προτάσεις, οι οποίες θα μπορούσαν να έχουν άμεσο αποτέλεσμα: τη σκίαση από το δίκτυο των αναρριχώμενων φυτών στο ιστορικό κέντρο (Plaka Green Canopy) και το αστικό δάσος πάνω στο πάρκινγκ απέναντι από τη Βαρβάκειο (Varvakeios Urban Forest).

Ιδίως, δε, για τη δεύτερη πρόταση, σύμφωνα με το σκεπτικό της ομάδας σχεδίασης, κοντά στη Βαρβάκειο Αγορά στρώματα υποδομών αφήνουν λίγο χώρο για δέντρα ή χώμα. Ετσι, το έργο του αστικού δάσους προτείνει την αφαίρεση των κατασκευών πάνω από το επίπεδο του εδάφους, ελευθερώνοντας χώρο για την εξάπλωση ενός λεπτού αλλά συνεχούς στρώματος γης. «Το Αστικό Δάσος της Βαρβακείου θα δροσίζει τον αέρα, θα επιτρέπει τη διαπερατότητα και θα δημιουργεί ένα κοινό μικροκλίμα στην τομή του εμπορίου και της καθημερινής ζωής. Η ίδια αρχή θα μπορούσε να επεκταθεί και σε άλλες πολύπλοκες υπόγειες συνθήκες στην Αθήνα, όπου η αρχαιολογία εμποδίζει τις ανασκαφές».

Καινοτόμες λύσεις

Οπως σημειώνει ο δήμαρχος Αθηναίων Χάρης Δούκας, η Αθήνα είναι μια πόλη με ελλείψεις σε μεγάλους χώρους πρασίνου, «γι’ αυτό και επενδύουμε σε καινοτόμες λύσεις για να μειώσουμε την αισθητή θερμοκρασία και να βελτιώσουμε την ποιότητα ζωής των πολιτών. Με τη φύτευση 8.000 νέων δέντρων, τη δημιουργία ενός μεγάλου χώρου πρασίνου έκτασης όσο μιάμιση φορά ο Εθνικός Κήπος στον Ελαιώνα και την ενεργειακή αναβάθμιση των σχολείων επενδύουμε σε έργα που συνδυάζουν το πράσινο, τις φυσικές μεθόδους δροσισμού και την τεχνολογία. Το νέο Κλιματικό Σύμφωνο της Αθήνας και η συμμετοχή μας στις 100 Κλιματικά Ουδέτερες Πόλεις της Ευρώπης επιβεβαιώνουν τη δέσμευσή μας για μείωση κατά 80% των εκπομπών CO₂ έως το 2030. Η συνεργασία με το Χάρβαρντ και τον Μπας Σμετς ανοίγει τον δρόμο για μια πιο δροσερή, βιώσιμη και ανθεκτική Αθήνα – μια πόλη που καινοτομεί και δίνει το παράδειγμα».

Στο μεταξύ, ο αντιδήμαρχος Κλιματικής Διακυβέρνησης και Κοινωνικής Οικονομίας Νίκος Χρυσόγελος υπογραμμίζει πως ο Δήμος Αθηναίων έχει κάνει πολλές συνεργασίες με πανεπιστημιακά ιδρύματα του εξωτερικού, «ιδίως από τη στιγμή που η Αθήνα είναι πλέον μια πόλη που μαζί με άλλες 102 σημαντικές πόλεις συμμετέχουν στην ευρωπαϊκή αποστολή για την επίτευξη της κλιματικής ουδετερότητάς τους μέχρι το 2030 παράλληλα με την προσπάθεια να γίνουν πιο ανθεκτικές στις νέες συνθήκες που δημιουργούνται. Χρειαζόμαστε λύσεις που βασίζονται στη φύση, που είναι σαφώς πιο οικονομικές και πολύ πιο γρήγορα εφαρμόσιμες».