Πλάτωνας και Σωκράτης σε αμερικανικές φυλακές

Στις 8.30 το πρωί μια ομάδα 10 φοιτητών ντυμένοι ομοιόμορφα με μαύρες μπλούζες επιβιβάζονται σε ένα λευκό βαν. Δέκα λεπτά αργότερα βρίσκονται έξω από την πύλη των γυναικείων φυλακών στη Σουανανόα της Βόρειας Καρολίνας στις ΗΠΑ. Περνούν από τον έλεγχο και στις 9 έχουν πάρει τη θέση τους στο Δωμάτιο 209 του κεντρικού κτιρίου. Με διαφορά δευτερολέπτων στην αίθουσα εμφανίζεται μια ομάδα γυναικών, επίσης ομοιόμορφα ντυμένες, σε αποχρώσεις του μπλε. Οι πρώτοι είναι οι φοιτητές που παρακολουθούν το μάθημα «Εισαγωγή στη Φιλοσοφία». Και οι οποίοι κάθε Παρασκευή πρωί αντί για το αμφιθέατρο παρακολουθούν το μάθημα στο γειτονικό σωφρονιστικό ίδρυμα γυναικών, στο πλαίσιο του αμερικανικού προγράμματος «Inside – Out Prison Exchange Program». Προφανώς οι γυναίκες είναι οι κρατούμενες.

Στο μάθημα συμμετέχουν 20 φοιτητές. Οι μισοί είναι 19-20 ετών, φοιτητές του κολεγίου. Οι άλλοι μισοί είναι έγκλειστοι με πολύ μεγαλύτερη γκάμα όσον αφορά την ηλικία, το υπόβαθρο και τις εμπειρίες ζωής. Κάθε μάθημα ξεκινά με ένα παιχνίδι, τις «γελοίες κάλτσες», που επινόησαν οι ίδιοι οι φοιτητές, όπου ο καθένας πρέπει να δείξει τις κάλτσες του και εκείνος που φορά τις πιο αστείες, φανταχτερές ή με ακραία σχέδια αναδεικνύεται νικητής. Η συγκεκριμένη κίνηση έχει ως στόχο να δημιουργήσει ένα αίσθημα ισότητας, όπως και το γεγονός ότι τα μέλη των δύο ομάδων είναι ντυμένα ομοιόμορφα. Επίσης, εφόσον οι κρατούμενες δεν έχουν πρόσβαση σε φορητό ηλεκτρονικό υπολογιστή ή κινητό, την ώρα του μαθήματος δεν τα χρησιμοποιούν – ούτε καν τα έχουν μαζί τους – και οι φοιτητές.

Στην ύλη προβλέπεται η διδασκαλία της Πολιτείας του Πλάτωνα και η ανάλυση της «Αλληγορίας του Σπηλαίου». Το μάθημα ξεκινά με μια απλή ερώτηση: «Τι θα γινόταν αν όλα όσα γνωρίζατε ήταν ψέματα;». Χωρίς να αναφερθεί κανένας «τρομακτικός» όρος όπως «μεταφυσική» ή «επιστημολογία», οι συμμετέχοντες αρχίζουν να μπαίνουν στο νόημα της φιλοσοφίας. Οι φοιτητές παραπονέθηκαν ότι τα μέσα ενημέρωσης, ειδικά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, διαστρεβλώνουν τα πάντα, τα κάνουν να φαίνονται μη πραγματικά. Κάποιες έγκλειστες, που είχαν ακούσει μόνο για Facebook, Instagram και TikTok, έμοιαζαν μπερδεμένες.

«Θέλετε να μιλήσετε για έναν κόσμο ψεμάτων; Αφήστε με να σας μιλήσω» παρεμβαίνει η Τζες, που κρατείται στις φυλακές. «Δοκιμάστε να βρεθείτε με την κατηγορία κακουργήματος εναντίον αστυνομικού». Έτσι συνεχίζεται η συζήτηση για περισσότερο από μία ώρα. Κάθε συμμετέχων μοιράζεται τη δική του εκδοχή για το τι μπορεί να συμβαίνει στο Σπήλαιο. Στις 12 ακριβώς το μάθημα τελειώνει έχοντας όλοι συμφωνήσει ότι τα ψέματα είναι παντού, αλλά χωρίς να είναι σίγουροι αν αυτό σημαίνει ότι όλα είναι ψέματα.

Οι κρατούμενες είναι εξαιρετικά επιμελείς και ανεβάζουν τον πήχη, με τους φοιτητές του κολεγίου να ακολουθούν. Βασικός κανόνας είναι ότι σε κάθε μάθημα όλοι θα πρέπει να τοποθετούνται έστω για λίγο. Το θέμα της εργασίας που καλούνται να αναπτύξουν είναι «τι θα κάνατε διαφορετικά αν ξέρατε ότι όλα ήταν ψέματα;». Και επιχειρούν να κάνουν μια αυτοσχέδια αναπαράσταση του Σπηλαίου για να καταλάβουν τι συμβαίνει στο εσωτερικό του, φέρνοντας πιο κοντά τις δύο πλευρές.

«Ο Σωκράτης θα ενθουσιαζόταν»

«Πιστεύω ότι ο Σωκράτης θα ενθουσιαζόταν με αυτή τη σκηνή. Αυτό είναι που θα έπρεπε να μοιάζει η φιλοσοφία: θορυβώδης, ζωντανή, με συμμετοχή όλων, γεμάτη αστεία, ιστορίες και φιλοσοφικές παρατηρήσεις, ικανές να κάνουν κάποιον να ξεχάσει την όποια “κρίση στις ανθρωπιστικές σπουδές”» σχολιάζει ο διδάσκων στο πρόγραμμα, αναπληρωτής καθηγητής Φιλοσοφίας στο Γουόρεν Γουίλσον Κόλετζ της Βόρειας Καρολίνας, Τζέι Μίλερ, καταθέτοντας την εμπειρία του στο διαδικτυακό περιοδικό aeon που δημοσιεύει δοκίμια και άρθρα σχετικά με τη φιλοσοφία, την επιστήμη, την κοινωνία και τον ανθρώπινο πολιτισμό.

Όσο για το αποτύπωμα μιας τέτοιας δράσης; Αρκεί ένα παράδειγμα. Ο Μίλερ έθεσε το ερώτημα: «Με δεδομένο ότι οι φυλακές δεν είναι τέλειες, πρέπει να προσπαθήσουμε να τις διορθώσουμε ή να τις καταργήσουμε; Γρήγορα, χωρίς σκέψη, σηκώστε χέρια: αριστερό για διόρθωση, δεξί για κατάργηση»

Ακριβώς 10 δεξιά χέρια σηκώθηκαν – όλα από τους φοιτητές του κολεγίου – για κατάργηση, ενώ τα εννέα αριστερά χέρια ήταν από κρατούμενες που ζητούσαν διόρθωση. Δέκατο χέρι δεν υπήρχε, διότι μία ακόμα κρατούμενη που παρακολουθούσε το μάθημα είχε μεταφερθεί την προηγουμένη σε άλλο σωφρονιστικό κατάστημα.