Οταν η ελληνική ποίηση διεκδικεί ξένα βραβεία

Στη συλλογή της «Chimera», μεταφρασμένη στα αγγλικά, από τις αμερικανικές εκδόσεις New Directions (μετά τα «Homerica» – «Ομηρικά» και το «Cicada» – «Τέττιξ») η Φοίβη Γιαννίση συνδυάζει ποίηση, καταγραφές πεδίου, αρχειακό υλικό, αρχαία κείμενα και δημιουργεί ένα βιβλίο πολυφωνικό. Το έργο της είναι – ένα ξεχωριστό επίτευγμα – υποψήφιο για δύο λογοτεχνικά βραβεία: ο μεταφραστής του χιμαιρικού έργου της ποιήτριας – καθηγήτριας Αρχιτεκτονικής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Μπράιαν Σνίντεν είναι υποψήφιος φιναλίστ για το βραβείο Pen για μεταφρασμένη ποίηση. Καθώς και φιναλίστ για το εθνικό βραβείο μετάφρασης στην ποίηση και τη μετάφραση – ΝΤΑ Awards. Η επιτροπή για τα NTA Awards σημειώνει: «Συνδέοντας φωνές από το παρελθόν και το παρόν που διασχίζουν κοινωνικά και πολιτισμικά σύνορα, η “Χίμαιρα” της Φοίβης Γιαννίση, σε μετάφραση του Μπράιαν Σνίντεν, προσφέρει μια επική, πανοραμική άποψη της ζωής μέσα από οικείες, λεπτομερείς παρατηρήσεις των πρακτικών εκτροφής αιγών των Βλάχων στη Βόρεια Ελλάδα και τα Νότια Βαλκάνια. Οι αφηγήσεις, που διατρέχουν μια σειρά από πεζά και στίχους, σχολιάζουν τις σχέσεις μεταξύ ανθρώπων και ζώων και μεταξύ των πλασμάτων και του περιβάλλοντός τους, εμπνέοντας ερωτήματα για το τι σημαίνει να ζεις. Η Γιαννίση ξεναγεί τον αναγνώστη σε ένα ταξίδι από τη γέννηση ως τον θάνατο, πλούσιο, βαθύ, χιουμοριστικό και σπαρακτικό».

Το εξώφυλλο της μεταφρασμένης συλλογής της Φοίβης Γιαννίση «Chimera»

Γνωστή για τις πειραματικές της προσεγγίσεις και τη διαρκή αναζήτηση νέων μορφών έκφρασης, επιχειρεί να συνθέσει ένα πολυφωνικό και πολυεπίπεδο ποιητικό σώμα, όπου το μυθολογικό στοιχείο συναντά την επιστημονική σκέψη και τον στοχασμό γύρω από τη γλώσσα, το ζώο και τον άνθρωπο.

«Το βιβλίο στα αγγλικά είναι η σμίκρυνση του ελληνικού. Γιατί ο Μπράιαν που κάνει και την επιμέλεια έκρινε ότι για το αμερικανικό κοινό τα πολλά παραθέματα με τα οποία ξεκινά η ελληνική έκδοση δεν θα είναι ελκυστικά. Και ύστερα από πολλές συζητήσεις μας με έπεισε, βάλαμε πιο λίγα και ξεκινήσαμε με το δεύτερο μέρος. Στην αρχή τού είχα θυμώσει γι’ αυτό, αλλά τώρα του έχω εμπιστοσύνη. Και είναι σημαντικό να φτάσει σε αυτό το σημείο η συνεργασία με τον μεταφραστή. Γιατί πέρα από τη μάχη που δίνει ο μεταφραστής με την πρωτότυπη γλώσσα υπάρχει και ο πόλεμος πάνω στο κείμενο μεταξύ συγγραφέα και μεταφραστή».

Ξεκίνημα με περφόρμανς

Η «Χίμαιρα» ξεκίνησε από μια σειρά επιτελέσεων ποίησης, κατά τις οποίες η Φοίβη Γιαννίση έκανε απαγγελία των στίχων της εμπλουτίζοντας τη στιγμή παρουσίασής τους με αντικείμενα, ηχητικά τεκμήρια, εικόνες, βίντεο, που δεν είχαν όμως σταθερή μορφή. «Μου ήταν δύσκολο να συνθέσω όλο αυτό το υλικό από δικά μου ποιήματα, αρχαία ποιήματα, συνεντεύξεις, επιτόπιες παρατηρήσεις, κείμενα περιηγητών για τους Βλάχους, βιβλία από βοσκούς… Με βοήθησε λοιπόν η περφόρμανς, καθώς σκέφτηκα ότι η περγαμηνή είναι ένα δέρμα ζώου. Και ότι θα γράψω πάνω σε μια περγαμηνή, την οποία και θα φοράω. Η πρώτη μορφή του βιβλίου ξεκίνησε όταν έβαλα το δέρμα κάτω και είπα αυτό είναι ο λαιμός. Αρα εδώ θα μπει κάτι για τη θυσία. Αυτά είναι τα πόδια και θα μπούνε τα κομμάτια που αφορούν τη μετακίνηση. Εδώ στη μέση, στην κοιλιά, θα μπουν πράγματα πολύ σημαντικά που έχουν σχέση με την καρδιά, τη γέννα και τη μητρότητα. Επίσης στο δέρμα του ζώου γίνονται γραμμές καθώς αυτό γδέρνεται αναζητώντας την τροφή του. Οι Βλάχοι λένε σχετικά “ό,τι κάνει η γίδα στο πουρνάρι, το βλέπεις στης γίδας το τομάρι”. Οι γραμμές αυτές σχηματίζουν έναν χάρτη της ζωής του ζώου, των τόπων που έχει περάσει, των φυτών που έφαγε και το τραυμάτισαν. Από την πίσω μεριά, όπως το φοράω, έκανα τον χάρτη της μετακίνησης των ζώων, μια κόκκινη γραμμή πάνω στον χάρτη της Ελλάδας. Ηταν λοιπόν μια περφόρμανς μοναχική γράφοντας πάνω στο δέρμα στίχους ή αποσπάσματα από τα βιβλία».

Η Φοίβη Γιαννίση ενώ παρουσιάζει τη «Χίμαιρα» στο Πανεπιστήμιο Πρίνστον των ΗΠΑ, χρησιμοποιώντας το δέρμα ζώου / περγαμηνή στο οποίο έγραψε τα ποιήματα

Η γραφή της χαρακτηρίζεται από μια έντονη ρυθμικότητα, συχνές εναλλαγές ύφους και μορφής, καθώς και από την ένταξη διαφορετικών γλωσσικών επιπέδων. Η ποιήτρια εντάσσει στο έργο της αποσπάσματα από επιστημονικά κείμενα, αρχαία ελληνικά, λατινικά, καθώς και σύγχρονη ορολογία, δημιουργώντας έτσι μια πολυγλωσσική αφήγηση που αντανακλά το ίδιο το θέμα τής υβριδικότητας. Η «Χίμαιρα» δεν διαβάζεται γραμμικά, αλλά απαιτεί από τον αναγνώστη ενεργή συμμετοχή. Σε αυτά τα ποιήματα, καθημερινές δραστηριότητες όπως το κούρεμα και η βοσκή αναμειγνύονται με αποσπάσματα συνομιλιών, προφορικής παράδοσης και τραγουδιών, εντοπίζοντας μια μεγαλύτερη ιστορία σε αυτόν τον αρχαίο γάμο μεταξύ ανθρώπων και ζώων. «Ολα αυτά τα αποσπάσματα το κάνουν πολυφωνικό έργο. Γιατί με ενδιέφερε να μην υπάρχει μία κυρίαρχη φωνή να μιλάει. Μπορεί να είναι πολυφωνικό, να είναι κατσίκα (Αιγώ), να μην είναι μόνο ένας άνθρωπος, μία μάνα ή η αφηγήτρια».