Μπορούν να επιστρέψουν οι Νεάντερταλ; – Η απάντηση της επιστήμης

Όταν οι επιστήμονες αποκωδικοποίησαν το γονιδίωμα των Νεάντερταλ το 2010, ανακάλυψαν πως πολλοί σύγχρονοι άνθρωποι φέρουν μέσα τους μικρά κομμάτια από το DNA τους έως και 4%. Αυτή η ανακάλυψη άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο στη μελέτη της ανθρώπινης εξέλιξης, αλλά ταυτόχρονα γέννησε ένα προκλητικό ερώτημα: αν μπορούμε να τους φέρουμε πίσω στη ζωή.

Ο καθηγητής γενετικής του Χάρβαρντ, Τζορτζ Τσερτς, πιστεύει ότι η απάντηση είναι «ναι». Στηριζόμενος στην τεράστια πρόοδο της γονιδιακής μηχανικής, οραματίζεται τη δημιουργία ενός «κλώνου» Νεάντερταλ, μέσω επανασυναρμολόγησης του γονιδιώματος σε ανθρώπινα βλαστοκύτταρα. Η εταιρεία του, Colossal Biosciences, έχει ήδη κάνει διεθνή αίσθηση με την «αναβίωση» εξαφανισμένων ειδών, όπως του λύκου dire και του δόδωνος, ενώ σχεδιάζει και την επιστροφή του μαμούθ. Παρά τα εντυπωσιακά επιτεύγματα, η πρόταση να αναδημιουργηθεί ένας Νεάντερταλ παραμένει αντικείμενο έντονης επιστημονικής και ηθικής αντιπαράθεσης.

Οι περισσότεροι ειδικοί στις βιοεπιστήμες θεωρούν ότι κάτι τέτοιο είναι όχι μόνο εξαιρετικά δύσκολο τεχνολογικά, αλλά και επικίνδυνο. Η δομή του ανθρώπινου οργανισμού δεν είναι συμβατή με εκείνη των Νεάντερταλ, και τα πειράματα διασταύρωσης ή εμφύτευσης DNA θα οδηγούσαν πιθανότατα σε αποτυχημένες κυήσεις λόγω ανοσολογικής ασυμβατότητας. Επιπλέον, μεγάλο μέρος του αρχαίου γονιδιώματος έχει χαθεί οριστικά, και οι επιστήμονες φοβούνται ότι πιθανή επανένταξή του θα προκαλούσε απρόβλεπτες γενετικές ανωμαλίες.

Παρότι η τεχνολογία CRISPR επιτρέπει σήμερα τη στόχευση συγκεκριμένων γονιδίων, το να τροποποιηθεί πλήρως ένα ανθρώπινο κύτταρο ώστε να αποκτήσει το DNA ενός Νεάντερταλ παραμένει εξωπραγματικό. Σύμφωνα με ειδικούς της βιοηθικής, ακόμη κι αν σε είκοσι χρόνια μπορέσει να γεννηθεί ένα παιδί με πανομοιότυπο γονιδίωμα, το ερώτημα δεν είναι αν θα γίνει, αλλά αν πρέπει να γίνει. Ποιο θα ήταν το νόημα να φέρουμε στη ζωή έναν οργανισμό χωρίς πολιτισμικό πλαίσιο, χωρίς κοινωνία, χωρίς ομοίους του;

Από ηθικής άποψης, οι επιστήμονες συμφωνούν πως μια τέτοια πράξη θα παραβίαζε κάθε έννοια ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Η δημιουργία ενός όντος που δεν μπορεί να συναινέσει στην ύπαρξή του μοιάζει περισσότερο με επιστημονική ύβρη παρά με πρόοδο. «Θα ήταν ηθικά αποκρουστικό να προσπαθήσουμε να δημιουργήσουμε ένα άλλο είδος ανθρώπου με τεχνολογίες που ούτε κατανοούμε πλήρως ούτε μπορούμε να ελέγξουμε», υποστηρίζουν πολλοί ερευνητές. Και αν υποθέσουμε ότι ένα τέτοιο πλάσμα επιβίωνε, η ζωή του στον σύγχρονο κόσμο θα ήταν γεμάτη απομόνωση και φόβο. Μοναδικό στο είδος του, θα ζούσε σε έναν κόσμο που πιθανότατα δεν θα το αποδεχόταν ποτέ πλήρως.

Υπάρχει και το νομικό κενό: η γενετική επεξεργασία ανθρώπινων εμβρύων απαγορεύεται στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη, αλλά όχι παντού. Ορισμένοι φοβούνται ότι ένα ιδιωτικό εργαστήριο σε χώρα χωρίς νομοθετικό πλαίσιο θα μπορούσε να προχωρήσει ανεξέλεγκτα σε τέτοιες πρακτικές, παρακάμπτοντας την επιστημονική δεοντολογία. Οι επιστήμονες, γι’ αυτόν τον λόγο, προειδοποιούν να θεσπιστούν άμεσα διεθνείς κανόνες και να αποκλειστεί κάθε ιδιωτική ή εμπορική πρωτοβουλία που θα επιχειρούσε να «παίξει με τη φύση».

Αντί για την αναβίωση ενός αρχαίου ανθρώπινου είδους, η έρευνα ίσως έχει περισσότερα να κερδίσει από την ανεύρεση και μελέτη καλοδιατηρημένων σωμάτων Νεάντερταλ, όπως έγινε με τον «Άνθρωπο των Άλπεων», τον Ότζι, ή τον «Άνθρωπο του Τόλουντ» στη Δανία. Μέσω τέτοιων ανακαλύψεων, η επιστήμη έχει αποκαλύψει λεπτομέρειες για τη διατροφή, την ένδυση και τα έθιμα αρχαίων ανθρώπων. Ίσως, πράγματι, η κατανόηση του παρελθόντος να μην απαιτεί αναβίωση, αλλά σεβασμό στη σιωπή των προγόνων μας.

Το ερώτημα, λοιπόν, δεν είναι αν μπορούμε να φέρουμε πίσω τους Νεάντερταλ, είναι αν έχουμε το δικαίωμα να το κάνουμε. Και η απάντηση, όπως όλα δείχνουν, παραμένει βαθιά ανθρώπινη: μπορούμε να αναπλάσουμε το DNA, όχι όμως και τη συνείδηση της ανθρωπότητας.