Μπορεί ένα μπέργκερ να ονομάζεται «βέγκι»;

Φωτιές φαίνεται πως άναψε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με την απόφασή του να στηρίξει τροπολογία η οποία επιδιώκει να απαγορεύσει τη χρήση όρων όπως «μπέργκερ», «λουκάνικο» και «μπριζόλα» για φυτικά ή εργαστηριακά παραγόμενα προϊόντα. Για τρόφιμα, με άλλα λόγια, που μοιάζουν με κρέας, αλλά δεν είναι, καθώς η πρώτη ύλη τους δεν προέρχεται από ζώα.

Συγκεκριμένα, με 355 ψήφους υπέρ και 247 κατά, οι ευρωβουλευτές ενέκριναν την πρόταση, υποστηρίζοντας ότι οι παραδοσιακές ονομασίες πρέπει να διατηρηθούν αποκλειστικά για τα ζωικά προϊόντα, «προκειμένου να μην παραπλανάται ο καταναλωτής» και με σκοπό να προστατευτούν οι ευρωπαίοι κτηνοτρόφοι.

Η απόφαση, που θα περάσει τώρα σε διαπραγματεύσεις με το Συμβούλιο και την Κομισιόν, έχει προκαλέσει έντονες αντιδράσεις σε επιχειρήσεις, περιβαλλοντικές οργανώσεις και καταναλωτές. Οι επικριτές τονίζουν ότι οι πολίτες γνωρίζουν πολύ καλά τι αγοράζουν όταν επιλέγουν ένα «βέγκι μπέργκερ» (veggie burger) και πως η απαγόρευση έρχεται σε αντίθεση με τους στόχους της ΕΕ για πιο βιώσιμες, οικολογικές διατροφικές επιλογές.

Πέρα όμως από τη γλωσσική διάσταση – υπό ποιες προϋποθέσεις, δηλαδή, ένα προϊόν μπορεί να ονομάζεται μπέργκερ ή μπριζόλα – η συζήτηση έχει αποκτήσει και πολιτικό βάθος. Κι αυτό διότι πίσω από τη διαμάχη βρίσκονται τόσο τα ισχυρά αγροτικά λόμπι όσο και οι παραδοσιακοί παραγωγοί κρέατος, που πιέζουν για τη διατήρηση των θέσεών τους στην αγορά. Παράλληλα, το ζήτημα συνδέεται με τη στρατηγική «Από το Χωράφι στο Τραπέζι» (Farm to Fork), όπως ονομάζεται η πρωτοβουλία της ΕΕ για μετάβαση σε πιο υγιεινά, βιώσιμα και φιλικά προς το περιβάλλον διατροφικά συστήματα, με λιγότερη σπατάλη και μικρότερο περιβαλλοντικό αποτύπωμα.

Σε κάθε περίπτωση, το αποτέλεσμα των επικείμενων διαπραγματεύσεων θα δείξει αν ο όρος «βέγκι μπέργκερ» θα παραμείνει στα ράφια των ευρωπαϊκών σουπερμάρκετ ή θα περάσει στην ιστορία ως μια «απαγορευμένη λέξη» της εποχής της διατροφικής μετάβασης.

Η δυναμική της ευρωπαϊκής αγοράς

Αξίζει να σημειωθεί πως η συζήτηση για τις «φυτικές ονομασίες» έρχεται σε μια στιγμή που η αγορά φυτικών προϊόντων στην Ευρώπη γνωρίζει πρωτοφανή άνθηση. Σύμφωνα με στοιχεία της Grand View Research, η ευρωπαϊκή αγορά φυτικών υποκατάστατων κρέατος εκτιμήθηκε σε περίπου 2,14 δισ. δολάρια το 2023, ενώ εκτιμάται πως θα αυξάνεται με ρυθμό που ξεπερνά το 20% ετησίως έως το 2030. Παράλληλα, η GFI Europe υπολογίζει ότι η Ευρώπη κατέχει ήδη το 54% των παγκόσμιων λιανικών πωλήσεων φυτικών «κρεάτων» και «θαλασσινών», γεγονός που την καθιστά τη μεγαλύτερη διεθνώς.

Στον αντίποδα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξετάζει την απαγόρευση έως και 29 παραδοσιακών όρων – όπως «μοσχάρι», «χοιρινό», «κοτόπουλο» και «μπριζόλα» – για προϊόντα που δεν περιέχουν κρέας. Δείχνοντας, με τον τρόπο αυτό, ότι η συζήτηση αγγίζει όχι μόνο τη βιομηχανία αλλά και τη γλωσσική και πολιτισμική ταυτότητα της ευρωπαϊκής διατροφής.

Την ίδια στιγμή, πάντως, σύμφωνα με έρευνα της Ευρωπαϊκής Οργάνωσης Καταναλωτών (BEUC), 8 στους 10 Ευρωπαίους δηλώνουν ότι δεν έχουν πρόβλημα με τη χρήση παραδοσιακών ονομασιών για φυτικά προϊόντα, εφόσον βεβαίως στην ετικέτα τους αναγράφεται καθαρά ότι πρόκειται για φυτικό τρόφιμο.

Το ελληνικό ενδιαφέρον

Το ζήτημα δεν αφήνει αδιάφορη και την Ελλάδα, όπου η συζήτηση για το μέλλον των φυτικών προϊόντων και τη χρήση των παραδοσιακών ονομασιών αρχίζει να παίρνει διαστάσεις. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα της European Vegetarian Union, το 18% των ελλήνων καταναλωτών δηλώνει ότι καταναλώνει φυτικά υποκατάστατα κρέατος ή γαλακτοκομικών τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα, ενώ οι εταιρείες διευρύνουν σταθερά την γκάμα τέτοιων προϊόντων στα σουπερμάρκετ. Η κατηγορία των φυτικών γαλακτοκομικών παρουσιάζει επίσης ανοδική πορεία, με σαφή αύξηση προσφορών και αποδοχής από το κοινό.

Είναι λογικό και αναμενόμενο, λοιπόν, οι εγχώριες επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον χώρο των εναλλακτικών τροφίμων να παρακολουθούν στενά και με ενδιαφέρον τις εξελίξεις στις Βρυξέλλες, καθώς μια πιθανή απαγόρευση θα μπορούσε να επηρεάσει άμεσα την εμπορική τους δραστηριότητα και τον τρόπο προώθησης των προϊόντων τους. Παράλληλα, οι εκπρόσωποι της βιομηχανίας κρέατος επισημαίνουν την ανάγκη προστασίας των παραδοσιακών ονομασιών και της εγχώριας παραγωγής, σε μια αγορά που αλλάζει ραγδαία.

Οι φωνές υπέρ των φυτικών προϊόντων

Από την πλευρά των οργανώσεων που εκπροσωπούν τον χώρο των φυτικών προϊόντων, η αντίδραση στην απόφαση του Ευρωκοινοβουλίου είναι έντονη. Η Ελλη Στούρνα, συνιδρύτρια και εκπρόσωπος της Vegan Life NGO, βρέθηκε στη Δανία για συνάντηση με την European Vegetarian Union, στην οποία το θέμα των «φυτικών ονομασιών» αποτέλεσε βασικό αντικείμενο στην ατζέντα. Οπως εξηγεί, η μάχη αυτή δεν είναι γλωσσική, αλλά βαθιά κοινωνική και περιβαλλοντική.

«Κάθε χρόνο σημειώνεται ραγδαία αύξηση στις φυτικές επιλογές διεθνώς. Οι καταναλωτές ζητούν μεγαλύτερη διαφάνεια σε σχέση με τον περιβαλλοντικό και ηθικό αντίκτυπο των τροφίμων», τονίζει και προσθέτει: «Παρ’ όλα αυτά, η βιομηχανία κρέατος αντιστέκεται σθεναρά στην αλλαγή με το πρόσχημα της “προστασίας των καταναλωτών”. Τα στοιχεία, όμως, είναι ξεκάθαρα: η συντριπτική πλειοψηφία του κοινού δεν παραπλανάται από τις ετικέτες των φυτικών τροφίμων».

Η ίδια δεν διστάζει να επισημάνει πως η πραγματική παραπλάνηση προέρχεται από αλλού. «Η παραπλάνηση συντελείται από την ίδια τη βιομηχανία κρέατος, μέσα από διαφημίσεις και ετικέτες που απεικονίζουν χαρούμενα και ελεύθερα ζώα. Πιστεύει άραγε κανείς ότι οι αγελάδες, οι κότες και τα γουρούνια απολαμβάνουν τη ζωή τους στις κτηνοτροφικές μονάδες και τα σφαγεία; Αν το λόμπι του κρέατος θέλει να σταματήσει η παραπλάνηση, ας ξεκινήσει από το να αλλάξει τις δικές του ετικέτες», υπογραμμίζει.

Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και η πρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Χορτοφάγων (HellasVeg), Σουζάνα Ισαακίδου, η οποία επίσης βρέθηκε στη Δανία. Οπως σημειώνει, «η πρόσφατη απόφαση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για την απαγόρευση χρήσης όρων όπως “μπέργκερ” ή “λουκάνικο” για φυτικά προϊόντα, αποτελεί ένα βήμα οπισθοδρόμησης για την καινοτομία και τη βιωσιμότητα». Η ίδια προσθέτει: «Η πρόταση από τη συντηρητική πτέρυγα παρουσιάζεται ως “μέτρο προστασίας των καταναλωτών” από την παραπλάνηση, ενώ όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι δεν υπάρχει καμία σύγχυση. Ερευνες της Ευρωπαϊκής Οργάνωσης Καταναλωτών (BEUC) και της HellasVeg δείχνουν ότι η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών γνωρίζει ακριβώς τι αγοράζει όταν επιλέγει ένα veggie burger ή ένα φυτικό λουκάνικο».

Για την ίδια, η απόφαση αυτή όχι μόνο δεν λύνει κάποιο υπαρκτό πρόβλημα, αλλά «δημιουργεί εμπόδια σε έναν αναπτυσσόμενο τομέα που συμβάλλει στη μείωση των εκπομπών άνθρακα, στη βιωσιμότητα και στην ενίσχυση της αγροτικής παραγωγής μέσω νέων, πιο πράσινων καλλιεργειών». Κλείνοντας, πάντως, στέλνει μήνυμα αισιοδοξίας: «Η διαδικασία δεν έχει ολοκληρωθεί και υπάρχει ακόμη ευκαιρία να ακουστεί η φωνή των πολιτών. Είναι κρίσιμο οι ευρωπαϊκοί θεσμοί να προστατεύσουν την ελευθερία επιλογής, την καινοτομία και τη βιωσιμότητα».

Η οπτική της βιομηχανίας κρέατος

Στην άλλη πλευρά του τραπεζιού, οι εκπρόσωποι της βιομηχανίας κρέατος υποστηρίζουν ότι η απόφαση του Ευρωκοινοβουλίου κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση. Η Δέσποινα Μπακιρλή, πρόεδρος του Συνδέσμου Ελληνικών Βιομηχανιών Επεξεργασίας Κρέατος (ΣΕΒΕΚ), εξηγεί ότι η ρύθμιση «επιχειρεί να ξεκαθαρίσει την κατάσταση της αγοράς σε επίπεδο σήμανσης και ονοματοδοσίας». Οπως σημειώνει, «τα τελευταία χρόνια ορισμένα φυτικά υποκατάστατα των ζωικών προϊόντων προκαλούσαν σύγχυση και παραπλάνηση των καταναλωτών».

Η ίδια υπογραμμίζει πως «οι λέξεις αυτές έχουν διαμορφωθεί ιστορικά και πολιτισμικά ώστε να παραπέμπουν σε συγκεκριμένη πρώτη ύλη και γευστική εμπειρία – δηλαδή στο κρέας». «Η χρήση αυτών των ονομασιών για φυτικά προϊόντα μπορεί να δημιουργεί σύγχυση σχετικά με τη σύσταση, τη θρεπτική αξία ή την προέλευση των τροφίμων», προσθέτει. Κατά τη Δ. Μπακιρλή, η νέα νομοθεσία «θα πρέπει να προβλέψει στις ετικέτες αυτών των προϊόντων την αναγραφή ξεκάθαρων όρων όπως “φυτικό”, “βίγκαν” ή “χωρίς κρέας”, ώστε ο καταναλωτής να γνωρίζει τι αγοράζει».

Συνεχίζει δε σημειώνοντας πως «η θέση του ΣΕΒΕΚ είναι υπέρ της απόφασης του Ευρωκοινοβουλίου και υπέρ της προστασίας των παραδοσιακών ονομασιών, γεγονός που συμβάλλει στη διαφάνεια στην αγορά τροφίμων και στη διασφάλιση του δικαιώματος του καταναλωτή να γνωρίζει ακριβώς τι αγοράζει». Κλείνοντας, υπογραμμίζει πως «τα φυτικά προϊόντα μπορούν να προωθηθούν με δικές τους, διακριτές ονομασίες, που να αναδεικνύουν τη σύνθεσή τους και τη φιλοσοφία τους χωρίς να “δανείζονται” από τον χώρο των ζωικών προϊόντων».

Οι καταναλωτές και το στοίχημα της επόμενης ημέρας

Καθώς οι διαπραγματεύσεις στις Βρυξέλλες συνεχίζονται, το μέλλον των «φυτικών ονομασιών» παραμένει ανοιχτό. Ανάμεσα στις δύο πλευρές – την καινοτομία και την παράδοση – βρίσκονται οι ίδιοι οι καταναλωτές, ζητώντας το ίδιο πράγμα: σαφήνεια και ελευθερία επιλογής.

Σε αυτό το φόντο, σε μεγάλο σουπερμάρκετ της Αθήνας, οι απόψεις των καταναλωτών για την ευρωπαϊκή απόφαση διχάζονται. Η Μ.Κ., 29 ετών, που έχει επιλέξει συνειδητά τη βίγκαν διατροφή, θεωρεί ότι «η απαγόρευση είναι άδικη και περιττή. Ολοι ξέρουμε τι σημαίνει “βέγκι μπέργκερ” – κανείς δεν περιμένει να έχει μέσα κρέας». Στο ίδιο πνεύμα, η Α.Π., 42 ετών, χορτοφάγος, σημειώνει πως «η Ευρώπη θα έπρεπε να ενθαρρύνει τέτοιες πρωτοβουλίες, όχι να τις περιορίζει. Οι ονομασίες βοηθούν τον καταναλωτή, δεν τον μπερδεύουν».

Αντίθετα, ο Δ.Λ., 56 ετών και ο Χ.Σ., 38 ετών, οι οποίοι καταναλώνουν ζωικά προϊόντα, διαφωνούν. «Αν είναι φυτικό, να το γράφει καθαρά. Δεν είναι σωστό να λέγονται όπως το κρέας», λέει ο πρώτος, ενώ ο δεύτερος προσθέτει: «Εχω αγοράσει κατά λάθος τέτοιο προϊόν νομίζοντας ότι είναι κανονικό μπέργκερ. Δεν είναι θέμα προκατάληψης, αλλά σαφήνειας».