Κάιρο: Τα αρχιτεκτονικά στολίδια της Ελληνικής Κοινότητας

Στα τέλη του 19ου αιώνα, το Κάιρο, μια πόλη με αρχοντικά και κήπους ως τις όχθες του Νείλου, μπαίνει σε μια νέα φάση της ζωής του: από το 1900 ως το 1950, η πόλη βιώνει εντατική δόμηση, με κτίρια απαράμιλλης ομορφιάς να στολίζουν τις συνοικίες της. Μπαρόκ, νεοκλασικό, αρ νουβό, αρ ντεκό, χεδίβικο ροκοκό, αποικιακό, Μπάουχαους, ιταλικό αναγεννησιακό, αραμπέσκ και νεοφαραωνικό είναι τα στυλ που επικρατούν. Η οικονομική άνθηση της εποχής και η διείσδυση ξένου κεφαλαίου στην Αίγυπτο δημιουργούν μια ακμάζουσα αστική τάξη, με αισθητή την ελληνική παρουσία, που αλλάζει τα δεδομένα. Οι παλιές βίλες εγκαταλείπονται και μοντέρνα σύγχρονα διαμερίσματα, αίθουσες χορού και κινηματογράφοι γίνονται πλέον οι κυρίαρχοι τόποι κοινωνικών επαφών και ανταλλαγής απόψεων.

Σε αυτή τη φάση αλλά και στα χρόνια της παρακμής που ακολουθεί, λόγω πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών, η Ελληνική Κοινότητα Καΐρου αποκτά μερικά αρχιτεκτονικά διαμάντια. Αυτά τα κτίρια, ένας πολύτιμος αρχιτεκτονικός θησαυρός, έρχονται για πρώτη φορά στο προσκήνιο μέσα από ένα πρόγραμμα καταγραφής τους – και μαζί τους οι ιστορίες που τα συνοδεύουν· των ανθρώπων που συνδέθηκαν με αυτά και των κοινωνικών γεγονότων που διαδραματίστηκαν ενώπιόν τους.

Ζητούν πληροφορίες

Την καταγραφή ξεκίνησαν η MONUMENTA και η Δέσποινα Τζόβα, στέλεχος της ελληνικής πρεσβείας στο Κάιρο, που καλούν παλιούς Αιγυπτιώτες αλλά και οποιονδήποτε από το ευρύ κοινό έχει σχέση με κτίρια της Ελληνικής Κοινότητας Καΐρου να παράσχουν πληροφορίες, προφορικές μαρτυρίες και αρχειακό υλικό που θα συμβάλουν στην ολοκληρωμένη καταγραφή.

«Η Ελληνική Κοινότητα Καΐρου, δημιουργία φωτισμένων ανθρώπων με όραμα για το μέλλον του Ελληνισμού στην Αίγυπτο, ιδρύθηκε το 1904», λέει στα «ΝΕΑ» η Δέσποινα Τζόβα. «Μέσα σε λίγα χρόνια, χάρη στις χορηγίες και τις ευεργεσίες σπουδαίων Αιγυπτιωτών, αλλά και στην άοκνη προσπάθεια και συνεισφορά των μελών της, χτίζει εκκλησία, σχολεία και νοσοκομείο. Παράλληλα, στην προσπάθειά της να προωθήσει τους σκοπούς της και να εξυπηρετήσει τα συμφέροντα των παροίκων στο Κάιρο, εκμεταλλεύεται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την ακίνητη περιουσία, την οποία είτε δημιουργεί η ίδια είτε της περιέρχεται από κληροδοτήματα και δωρεές», προσθέτει.

«Η καταγραφή των καταλοίπων του οικιστικού παρελθόντος και παρόντος της ΕΚΚ και των συγχωνευθέντων κοινοτήτων, τόσο μέσα από τη λήψη φωτογραφιών, βίντεο και συνεντεύξεων, όσο και μέσα από την αρχειακή μελέτη φακέλων που αφορούν την εξέλιξη της χρήσης τους, μια διαδικασία που έχουμε ήδη ξεκινήσει, έχει ως σκοπό την ανάδειξη του τρόπου με τον οποίο αυτά τα κτίρια σχετίζονται με την κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα της εκάστοτε εποχής και την οικιστική και αστική εξέλιξη στο Κάιρο από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι τις μέρες μας», εξηγεί.

«Αλλωστε, τα κτίρια δεν είναι μόνο υλικό κεφάλαιο, αλλά αποτελούν ζωντανούς μάρτυρες της εποχής τους και της πορείας των ανθρώπων που έζησαν, εργάστηκαν σε αυτά και που τελικά διαμόρφωσαν το υπάρχον κτιριακό κεφάλαιο».

Το Ελληνικό Νοσοκομείο

Ενδεικτική περίπτωση αποτελεί το Ελληνικό Νοσοκομείο Καΐρου. Πόση ιστορία μπορεί να χωρέσει σε ένα οικοδόμημα; Για την κατάρτιση των σχεδίων του, πριν από 100 και πλέον χρόνια, συστήθηκε επιτροπή από αρχιτέκτονες, γιατρούς και μηχανικούς. Τα σχέδια του αρχικού κτιρίου ανήκουν στον αρχιτέκτονα Ξούκα, ο οποίος τα ολοκλήρωσε το 1904-1905, η επίβλεψη έγινε από τον Ν. Καΐρη, ενώ ο θεμέλιος λίθος του τέθηκε το 1906. «Μέγας ευεργέτης ο Ευάγγελος Αχιλλόπουλος, ήταν εκείνος που άφησε χρήματα στην Ελληνική Κοινότητα Καΐρου για να χτιστεί το νοσοκομείο, το οποίο εγκαινιάστηκε τελικά το 1912.

Σημαντικός ήταν ο ρόλος του στην περίθαλψη των ελληνικών στρατευμάτων κατά τον πόλεμο, ενώ το 1941 υπέστη ζημιές από βομβαρδισμούς», λέει η Δέσποινα Τζόβα. «Τον Νοέμβριο του 1959 ο Εκτορας Σβορώνος έκανε τα σχέδια για το νέο κτίριο. Το νοσοκομείο βρίσκεται σε οικόπεδο 16 στρεμμάτων και αποτελεί την κύρια πηγή εσόδων για την Ελληνική Κοινότητα. Στο οικόπεδο βρίσκονται επίσης το γηροκομείο της Κοινότητας και ο ιερός ναός του Αγίου Παντελεήμονα», προσθέτει.

Ξεχωριστό είναι, επίσης, το κτίριο Doubreh, το αρχιτεκτονικό σχέδιο του οποίου εκπονήθηκε σε μοντερνιστικό ρυθμό από τον αρχιτέκτονα Γ. Γληνό πριν από 111 χρόνια. «Αυτή η εξαώροφη πολυκατοικία χτίστηκε σε οικόπεδο στο οποίο μέχρι το 1929 στεγάζονταν η Αστική Σχολή Καΐρου και το Αχιλλοπούλειο Παρθεναγωγείο, στην περιοχή Tawfiqia. Οταν δημιουργείται η Αχιλλοπούλειος Σχολή στο κέντρο του Καΐρου, τα παλιά κτίρια γκρεμίζονται και στη θέση τους αποφασίζεται η ανέγερση προσοδοφόρου για την Κοινότητα ακινήτου, το χτίσιμο του οποίου ολοκληρώνεται το 1955», λέει η Δ. Τζόβα. «Στον 1ο όροφο στεγάζονται το Ελληνικό Εμπορικό Επιμελητήριο Καΐρου, η Χιακή Αδελφότητα και ο Πανηπειρωτικός Σύλλογος. Επίσης, όπως και στον 2ο όροφο, γραφεία και αποθήκες των καταστημάτων που βρίσκονται περιμετρικά του κτιρίου. Στον 4ο όροφο στεγάζεται το Αρχείο της ΕΚΚ. Στον 6ο όροφο στεγάζεται πανσιόν. Στο κτίριο σήμερα διαμένουν έξι οικογένειες Ελλήνων», προσθέτει.

Για την καταγραφή και την αρχιτεκτονική τεκμηρίωση των κτιρίων της Ελληνικής Κοινότητας Καΐρου χρησιμοποιείται η τεχνογνωσία της MONUMENTA, όπως έχει διαμορφωθεί στο πλαίσιο των συστηματικών επιστημονικών καταγραφών κτιρίων που πραγματοποιεί από το 2013, καθώς και η σχετική βιβλιογραφία για την εξέλιξη της αρχιτεκτονικής και του αστικού ιστού του Καΐρου.

Στόχος των συντελεστών είναι στο τέλος της καταγραφής να δημιουργηθεί ένα ντοκιμαντέρ με τη συνολική παρουσίαση των προφορικών μαρτυριών, του αρχειακού υλικού και των φωτογραφιών που θα έχουν συγκεντρωθεί.