Η αγάπη ως άσκηση συγ-χώρεσης

Στον κόσμο μας μαίνονται πόλεμοι, είτε με πραγματικές ρουκέτες θανάτου είτε με τη δυνατότητα να εκμεταλλεύεται συστημικά ο ισχυρός τον αδύνατο· κι εμείς ζούμε με τον φόβο του ολέθρου ή του εξανδραποδισμού μας από το σύστημα. Κατανοώ πως είναι δύσκολο να σκεφτόμαστε την πνευματική ανέλιξή μας υπό αυτές τις αδυσώπητες συνθήκες της πραγματικής ζωής, την οποία ο Χάμπερμας ονομάζει βιόκοσμο (Lebenswelt), δηλαδή καθημερινότητα, που τη διαχειρίζονται ταχυδακτυλουργικά εις βάρος μας τα συστήματα της οικονομίας, δηλαδή οι τράπεζες, και της ψευδεπίγραφης δημοκρατίας, δηλαδή η αδικία. Αυτή η δυσοίωνη σκέψη αναδύεται εντός μου καθώς ησυχάζω. Ωστόσο, η ανησυχία υπάρχει διάχυτη γύρω μου· κόσμος βιαστικός, άνθρωποι ανάγωγοι απέναντι στον διπλανό ή σε όσους προηγούνται…

Προτείνω να είμαστε άπιστοι σε ό,τι νομίζουμε για τον εαυτό μας, αν δεν μπορούμε σαν τον Θωμά να ψηλαφίσουμε μέσω της στάσης μας αυτή την πεποίθηση περί το άτομό μας. Είναι, άραγε, η ευγένεια ή η αγάπη που αδυνατούμε να ψηλαφίσουμε στη συμπεριφορά μας; Αν δεν μπορούμε να αγγίξουμε εμπράκτως τον εσώτερο εαυτό μας, δηλαδή να μετασχηματίσουμε σε καθημερινή πράξη αυτό που νομίζουμε πως είμαστε, δήθεν ευγενικοί και με μέριμνες για τους συνανθρώπους, αν δεν μπορούμε να σιωπήσουμε μπροστά στον άξεστο, να παραχωρήσουμε τη θέση μας στον αγενή, στον βιαστικό, στον κοινωνικά ασυνείδητο, πώς θα φερθούμε ευγενικά σε όποιον έχει ανάγκη από τη συμπεριφορική υπόκλισή μας;

Αν θαρρούμε πως είμαστε μορφωμένοι και πολιτισμένοι και λαλούμε τις γλώσσες των ανθρώπων και των αγγέλων, αλλά δεν έχουμε αγάπη και ευγένεια, που εκφράζονται κοινωνικά με την υπεροχή της υποχώρησης και με το μεγαλείο της παραχώρησης, τότε έχουμε μετασχηματιστεί απλώς σε άψυχα χάλκινα πνευστά που σαλπίζουν πολεμοχαρώς ή σε κύμβαλα που κροταλίζουν ανόητα. Διακρίνω την κοινωνία συσκοτισμένη, τους ανθρώπους μουδιασμένους, περιχαρακωμένους στα νιτερέσια τους, έτοιμους να κομπάσουν για το επίτευγμα ενός τίποτα, επιθετικούς, χωρίς συνείδηση της ανάγκης για συμβίωση· πόσο λείπει ο κοινός νους και η βαθύτερη αίσθηση σχεσιακής ύπαρξης που μας κάνει ανθρώπους και όχι γομάρια. Νομίζω, λοιπόν, ότι στη συμπεριφορά μας αδυνατούμε να ψηλαφίσουμε την αγάπη.

Προτείνω να ασκηθούμε στην κοινωνική «συγ-χώρεση», δηλαδή στη συνύπαρξη στον ίδιο χώρο με συνανθρώπους, ώστε σταδιακά να εξελιχθούμε προσωπικώς και να προοδεύσουμε συλλογικώς, ως καπάτσοι δυτικοτραφέντες κοσμοπολίτες. Με δυναμώνει ο Απόστολος Παύλος με την επιστολή του Προς Κορινθίους Α’ 13 να πω κι εγώ ότι η τρυφερή και όχι η αλαζονική αγάπη μάς αλλοιώνει νόστιμα και όμορφα, δηλαδή μας κάνει εύγευστους και συμπαθητικούς· η αγάπη μέσα μας είναι πανοπλία αντοχής, μακροθυμεί, είναι ευεργετική και ωφέλιμη, μας απονευρώνει τον φθόνο, προσγειώνει την κομπορρημοσύνη μας, εφόσον ου περπερεύεται, ούτε ασχημονεί, δεν κολακεύει μικροπρεπώς, ου φυσιούται, δεν φουσκώνει από ματαιότητα, δεν μας αφήνει να παροξυνόμαστε ούτε να σκεφτόμαστε το κακό για τους άλλους· δεν χαίρεται όταν κάποιος αδικείται, αλλά όταν επικρατεί η αλήθεια· η αγάπη όλα τα πιστεύει, όλα τα ελπίζει, όλα τα υπομένει και ουδέποτε εκπίπτει. Ο Γιούργκεν Χάμπερμας τα αναλύει πολιτικά, αλλά ο Απόστολος Παύλος είναι πρωταθλητής της ηθικής παλαίστρας. Κοντολογίς, η αγάπη καλλιεργείται ως άσκηση συγχώρεσης, δηλαδή συνύπαρξης!

Ο Κώστας Θεολόγου είναι καθηγητής Ιστορίας και Φιλοσοφίας του Πολιτισμού στο ΕΜΠ και Β’ διευθυντής του Προγράμματος «Ευρωπαϊκός Πολιτισμός» στο ΕΑΠ