Βαλκανιζατέρ

Οι βεβαιότητες που υπήρχαν την περασμένη δεκαετία έχουν ήδη καταρριφθεί στις πεδιάδες της Ουκρανίας, στα ερείπια της Γάζας και στο πέρασμα στη Ράφα. Διεθνολόγοι και διπλωματικοί αναλυτές από καιρό πλέον προειδοποιούν ότι η εύφλεκτη ύλη που συγκεντρώνεται στην ευρύτερη περιοχή μας θα μπορούσε να ανατρέψει κάθε πρόβλεψη και κάθε σχεδιασμό. Η αυτοσυγκράτηση παραμένει ζητούμενο για όλο και περισσότερους στα κέντρα εξουσίας – και, πέραν των νέων ισορροπιών που αναζητούνται στις διμερείς σχέσεις, με αυτή τη σκέψη προετοιμάζεται ο Κυριάκος Μητσοτάκης να βρεθεί την προσεχή Δευτέρα στην Αγκυρα. Σε μία περίοδο που οι εθνικιστικές κορόνες όχι μόνον περισσεύουν, αλλά και καθοδηγούν πολλούς στη γειτονιά μας, η ρεαλιστική προσέγγιση των πραγμάτων δείχνει δύσκολο εγχείρημα.

Οι αφορμές για εκρήξεις δεν λείπουν – από τη μετατροπή της ιστορικής Μονής της Χώρας σε τζαμί έως τη συγκέντρωση του Εντι Ράμα στην Αθήνα που εμπεριέχει στοιχεία πρόκλησης ή τις εμπρηστικές δηλώσεις των στελεχών του VMRO στα Σκόπια. Η εύκολη συνταγή είναι να αναζητήσει κανείς αντίμετρα και να τορπιλίσει ένα ήδη επιβαρυμένο σκηνικό. Παρά τις εσωτερικές φωνές για σκληρές αντιδράσεις, στο Μαξίμου έχουν καταλήξει ότι η νηφαλιότητα θα πρέπει να καθορίσει τα επόμενα βήματα, εφόσον οι προκλήσεις δεν υπερβούν τα ανεκτά όρια. Για την Αθήνα, η μεγάλη εικόνα συνδέεται με τις εξελίξεις στα ελληνοτουρκικά και αυτή είναι μια βασική παράμετρος για την ελληνική διπλωματία που δεν μεταβάλλεται. Εφόσον τα νερά στο Αιγαίο παραμείνουν ήρεμα, τα υπόλοιπα περιφερειακά ζητήματα μπορούν να αντιμετωπισθούν με διάφορους τρόπους. Το πρόβλημα θα δημιουργηθεί εάν προκύψει ένα ντόμινο από ακρότητες που θα διαμορφώσει ένα νέο σκηνικό στη Βαλκανική. Σε αυτή την περίπτωση, ο σχεδιασμός που ακολουθείται τα τελευταία χρόνια θα αναθεωρηθεί. Ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός των γειτόνων αποτελεί στόχο, αλλά και όπλο. Εάν αποφασίσουν μια επιστροφή στο παρελθόν, η Αθήνα δεν θα είναι μόνη της στην αντίδρασή της.

Με τις αποσκευές για το ταξίδι στην Αγκυρα να έχουν ετοιμαστεί, το βλέμμα προφανώς έχει στραφεί στα Τίρανα και στα Σκόπια. Οι διπλές εκλογές για κυβέρνηση και πρόεδρο στη Βόρεια Μακεδονία που επανάφεραν στην εξουσία τους εθνικιστές, μπορεί να αποτελέσουν την αφετηρία σε μια πορεία σύγκρουσης όχι μόνον με την Αθήνα, αλλά και τη Σόφια. Είναι ξεκάθαρο ότι μια αμφισβήτηση των διεθνών συμφωνιών θα μπορούσε να δημιουργήσει νέα εύφλεκτη ύλη. Πέρα από τις κινήσεις για εσωτερική κατανάλωση, ο Εντι Ράμα αντιμετωπίζεται από Αθήνα και Βρυξέλλες ως έμπειρος και συστημικός παίκτης που γνωρίζει τα όρια. Αλλά ο ηγέτης του VMRO, Χριστιάν Μίτσκοσκι, που οδεύει στην πρωθυπουργία της Βόρειας  Μακεδονίας, δεν έχει δοκιμαστεί. Η αμφισβήτηση της Συμφωνίας των Πρεσπών ακόμη και για το όνομα της χώρας, όπως και η προεκλογική δέσμευση να μην ψηφίσει συνταγματικές αλλαγές «υπό βουλγαρική υπαγόρευση ούτε τώρα ούτε στο μέλλον», αρκούν για να προκαλέσουν αναταράξεις. Η βασική εκτίμηση ότι ο ίδιος και το κόμμα του, ως διαχειριστές της εξουσίας, δεν θα θυσιάσουν τελικά την ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας στον βωμό της εθνικιστικής ρητορικής, προσώρας είναι καθησυχαστική, αλλά μένει να επιβεβαιωθεί. Με τον νέο κύκλο διαμάχης που έχει ανοίξει ανάμεσα στη Σερβία και το Κόσοβο, μερικές δεκάδες χιλιόμετρα βορειότερα, η Βόρεια Μακεδονία θα μπορούσε να ανακατέψει εκ νέου τη νοτιοανατολική πλευρά της Ευρώπης.

Για περισσότερο από έναν αιώνα, τα Βαλκάνια έχουν εκθρέψει τον εθνικισμό -σχεδόν αποτελεί συστατικό τους στοιχείο. Δεν πρόκειται, ωστόσο, για στοιχείο που προσέδωσε προωθητική ενέργεια. Αντιθέτως, τα διατήρησε σε θέση ουραγού στην ήπειρο, μέσα από συγκρούσεις, εμφυλιοπολεμικές καταστάσεις και συνεχή αστάθεια. Η Ντόρα Μπακογιάννη, παρομοιάζοντας την κατάσταση που διαμορφώνεται με τις αντιδράσεις 13χρονων κοριτσιών που το ένα γυρίζει την πλάτη στο άλλο, τόνισε την ανάγκη να επιδείξουν οι χώρες της περιοχής σοβαρότητα, έχοντας αίσθηση της συνολικής πραγματικότητας γύρω τους και των κινδύνων και απειλών που παραμονεύουν. Σε αυτό το σκηνικό, τα επόμενα κεφάλαια στη «θετική ατζέντα» και στα Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης που θα ξανανοίξουν στην Αγκυρα, μπορούν να φαίνονται σαν όαση στην έρημο.