Εθνομουσικολόγος από τους πιο νέους και δυναμικούς και προϊστάμενος μουσικού λαογραφικού αρχείου Μέλπως Μερλιέ του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, ο Χάρης Σαρρής εκπροσωπεί μια γενιά πιο ανοιχτών και μοντέρνων ερευνητών στο παραδοσιακό τραγούδι, με βιωματικούς και θεωρητικούς συγκερασμούς.
Πώς έρχεστε σε πρώτη επαφή με το παραδοσιακό τραγούδι και πώς αποφασίσατε να κάνετε διδακτορικό με θέμα την γκάιντα της Θράκης;
Γεννήθηκα στην Αθήνα, με καταγωγή από Κρήτη. Βίωσα τον απόηχο της Ελλάδας που φωτογράφισε ο Κωνσταντίνος Μάνος και ηχογράφησε ο Samuel Baud-Bovy… Η οικογένειά μου έπαιξε καθοριστικό ρόλο στο να γνωρίσω και να εκτιμήσω αυτόν τον κόσμο. Ξεκίνησα από μικρός μαθήματα μουσικής σε ωδείο και παράλληλα έπαιζα λύρα και τραγουδούσα κρητικά τραγούδια μαζί με τον πατέρα μου. Ολα αυτά δημιούργησαν γόνιμο έδαφος ώστε να καρποφορήσει ο σπόρος της Εθνομουσικολογίας στο Πανεπιστήμιο.
Η καθοριστική στιγμή;
Η στιγμή που με καθόρισε ήταν η γνωριμία μου με τον καθηγητή Λάμπρο Λιάβα. Του οφείλω τον τρόπο που βλέπω και αντιλαμβάνομαι τον κόσμο! Οσο για τη Θράκη: στα τέλη του ’90, φοιτητής ακόμα, είχα την εξαιρετικά σπάνια ευκαιρία να συμμετάσχω στο ερευνητικό πρόγραμμα «Θράκη» της Μουσικής Βιβλιοθήκης. Ο τόπος αυτός έγινε «το πρώτο της ζωής μου ταξίδιον». Το διδακτορικό μου είναι ένας σταθμός μιας πορείας που θεμελιώθηκε τότε και συνεχίζεται μέχρι σήμερα.
Για δεκαετίες υπήρξαν πρόσωπα όπως παλιότερα η Δόμνα Σαμίου, ο Σίμων Καράς. Και στα νεότερα χρόνια η Μιράντα Τερζοπούλου, ο Νίκος Διονυσόπουλος και άλλοι-ες, που επιδόθηκαν σε μια επιτόπια καταγραφή παραδοσιακών ήχων, δημιουργών, ερμηνευτών, κοινοτήτων, τελετουργιών (όπως τα Αναστενάρια ή πανηγύρια κ.ά.).Σήμερα ποιες είναι οι μέθοδοι που ακολουθείτε και αν διασώζεται υλικό ζωντανό γύρω μας.
Ο λαϊκός πολιτισμός και η μουσική του πέρασαν και περνούν σειρά μεταβολών και ανανοηματοδοτήσεων, παρακολουθώντας τις αλλαγές των καιρών. Οι ερευνητές που αναφέρατε αποτύπωσαν ντοκουμέντα μοναδικής σπουδαιότητας, τα οποία μαρτυρούν τη «μουσικοπολιτισμική στρωματογραφία» αυτού του πολιτισμού στον τόπο και τον χρόνο. Είναι βασικό να συνειδητοποιήσουμε ότι κάθε καταγραφή δεν είναι παρά μια «μουσική φωτογραφία» μιας οντότητας η οποία βρίσκεται σε συνεχή κινητικότητα. Η ανάλυση δικτύων μπορεί να αποβεί ένα εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο για να αποκωδικοποιήσει κανείς και να ερμηνεύσει τη μουσική, σε συνδυασμό με τα ευρήματα της εθνογραφικής έρευνας, καθώς και μέσα από μια διεπιστημονική θεώρηση. «Υλικό» (ομολογώ ότι αισθάνομαι άβολα με τον όρο…) υπάρχει παντού και πάντα. Αρκεί να μπορέσει κανείς να το διακρίνει, να το αποκωδικοποιήσει και να το ερμηνεύσει.
Εχετε ασχοληθεί και με τα εθνογραφικά φιλμ. Με τι αφορμή;
Η ενασχόληση με το εθνογραφικό φιλμ ξεκίνησε από την ανάγκη μου να αποτυπώσω αυτά που βλέπω, ακούω και νιώθω κατά την επιτόπια έρευνα και, στη συνέχεια, να τα μοιραστώ. Από τη λαχτάρα μου να δώσω και στους άλλους να καταλάβουν τι είναι αυτό που με γοητεύει στα λόγια ενός συνομιλητή μου ή σε ένα μουσικό γεγονός. Μαζί με τον σκηνοθέτη Δημήτρη Κιτσικούδη έχουμε για χρόνια «περπατήσει» τη Θράκη και «διαπλεύσει» τις Κυκλάδες, ακολουθώντας τις διαδρομές των γκαϊντατζήδων και των τσαμπουνιέρηδων αντίστοιχα. Ο καρπός μέχρι τώρα είναι τρεις ταινίες, οι οποίες – θέλω να ελπίζω – ότι θα είναι το προοίμιο για τη διάχυση όλου αυτού του μοναδικού θησαυρού που έχουμε αποτυπώσει όλα αυτά τα χρόνια.
Καταγράφεται σήμερα μια τάση (;) επιστροφής στην παράδοση. Βλέπουμε μαζικά πανηγύρια και νέα παιδιά να πιάνουν τα παραδοσιακά όργανα ή να μετέχουν στις εκφράσεις αυτές. Πώς το σχολιάζετε εσείς και αλήθεια αξιώνετε μια καθαρολογική προσέγγιση του παραδοσιακού ή το διαβάζετε ως ανοιχτό πεδίο;
Αναμφίβολα, δεν υπάρχει κάποιο «παραδοσιακόμετρο». Κάθε φαντασιακή «συσκευή» που μετρά αυθεντικότητα δεν εκφράζει παρά τον ηγεμονικό λόγο αυτού που ορίζει το πλαίσιο και τη «μονάδα μέτρησης»… Σίγουρα, κάτι σημαίνει που όλα αυτά τα νέα παιδιά αναζητούν και πειραματίζονται με όργανα και ρεπερτόρια που έρχονται από μεγάλο βάθος χρόνου. Κατά τη γνώμη μου, πέρα από τη μουσική καθαυτή, αυτό που αναζητούν είναι όλα τα «συγκείμενα» της μουσικής: το συμμετοχικό γλέντι, την κοινοτικότητα, τη δημιουργία στο όνομα της ομάδας… Στοιχεία που κατεξοχήν θίγονται στις κοινωνίες της μαζικότητας και των μεταμοντέρνων καιρών. Η μουσική και τα όργανα δεν είναι παρά ένας «δρόμος» που κάποιοι άλλοι άνοιξαν στο παρελθόν. Τον δρόμο αυτόν καλούνται πλέον να τον περπατήσουν τα σημερινά παιδιά με τον δικό τους, αυτή τη φορά, βηματισμό. Και, αν το επιθυμούν, να τον προεκτείνουν.
Εχετε αναλάβει το Μουσικό Λαογραφικό Αρχείο του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών. Τι εύρος χρονικό καλύπτει;
Η εκλογή μου στη θέση του προϊσταμένου του Μουσικού Λαογραφικού Αρχείου πριν από δύο περίπου χρόνια ήταν εξαιρετικά τιμητική για μένα. Πρόκειται για έναν ερευνητικό φορέα με ιστορία εκατό σχεδόν χρόνων, ξεκινώντας από τις ιστορικές ηχογραφήσεις που επιμελήθηκε η Μέλπω Μερλιέ, το 1930. Από τότε μέχρι σήμερα το ΜΛΑ παρακολουθεί, αποτυπώνει, συλλέγει, ταξινομεί, μελετά και δημοσιεύει. Κάθε κασέτα, κάθε χειρόγραφο δελτίο, κάθε μουσική καταγραφή είναι σαν μια ψηφίδα από ένα τεράστιο ψηφιδωτό. Στο ψηφιδωτό αυτό απεικονίζονται η ιστορική διαδρομή και οι πολύπλευρες και πολυεπίπεδες ανακατατάξεις του ελληνικού λαϊκού μουσικού πολιτισμού κατά τα τελευταία εκατό χρόνια. Νιώθω σαν καθετί στο ΜΛΑ να είναι εμποτισμένο με την ενέργεια, τον αγώνα, το πάθος και την αγωνία όλων όσοι υπηρέτησαν τον χώρο αυτόν. Κάθε μέρα ανακαλύπτω και κάτι για το οποίο θα μπορούσαν να γραφτούν ατελείωτα άρθρα και βιβλία… Συχνά μοιράζομαι κάποιες τέτοιες ιστορίες στο blog του ΜΛΑ, στην ιστοσελίδα μας (www.mla.gr).
Πώς μπορεί να γίνει μια καθαρή αποσαφήνιση της παράδοσης ως δυναμικού πεδίου και όχι ως στατικού κόμβου απλά μνήμης ή αναπαράστασης;
Η παράδοση είναι σαν ένα κωδικοποιημένο μήνυμα από το παρελθόν. Διαβάζοντάς το, καθένας καταλαβαίνει αυτά που είναι σε θέση να κατανοήσει ανάλογα με τις εμπειρίες, την παιδεία και τις ευαισθησίες του. Αν κανείς την αντιλαμβάνεται ως κάτι στατικό, μέσα από μια στείρα, προϊοντική λογική, τότε μάλλον έχει χάσει τη βαθύτερη ουσία της… Πιστεύω ότι κάθε ψηφίδα του λαϊκού πολιτισμού, ακριβώς επειδή μεταφέρει στο dna της τη συλλογική εμπειρία αιώνων, είναι ικανή να λειτουργήσει ως «πυροκροτητής». Να ανοίξει δρόμους, να «αλληλογονιμοποιηθεί» με στοιχεία από διαφορετικές προελεύσεις και να μπολιάσει αυτά που μέλλονται για να ‘ρθουν. Αρκεί κανείς να μπορέσει να την «αφουγκραστεί»…
Τι είναι οι διαλέξεις για το μαντολίνο στις μουσικές του ελληνόφωνου κόσμου που μετέχετε;
Πρόκειται για μια σειρά δέκα διαδικτυακών διαλέξεων οι οποίες πραγματοποιούνται στο πλαίσιο της δράσης «Το μαντολίνο στις μουσικές του ελληνόφωνου κόσμου: εστουδιαντίνες, μουσικά δίκτυα και κοσμοπολιτισμός» (Οκτώβριος – Δεκέμβριος 2025). Συμμετέχουν νέοι επιστήμονες ειδικευμένοι στις αστικές λαϊκές μουσικές (Νίκος Ορδουλίδης, Σπήλιος Κούνας, Μαριάνθη Κοίλια). Πέρα από τις διαλέξεις, θα πραγματοποιηθεί μια μουσικοθεατρική παράσταση αφιερωμένη στη ζωή και το έργο του Σπύρου Περιστέρη. Θα παίξει ένα εργαστήριο Εστουδιαντίνας που βασίζεται στη συνεργασία του Γιώργου Γουμενάκη και μελών της Αθηναϊκής Μαντολινάτας με τους φοιτητές του μαντολίνου του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, σε διδασκαλία και μουσικολογική επιμέλεια της Μαριάνθης Κοίλια. Οποιος ενδιαφέρεται, μπορεί να βρει περισσότερα στοιχεία στο Facebook της ΑΜΚΕ Δίκτυα Μουσικής και Πολιτισμού.