Το ελληνικό «σπίτι – ούφο» του Μπραντ Πιτ

Το 2009 οι Errands (το όνομα προκύπτει από την αγγλική λέξη για τα θελήματα), μια ομάδα που εστιάζει σε αρχιτεκτονικά συμβάντα στο όριο της αποτυχίας, ανακάλυψαν ένα εγκαταλελειμμένο σπίτι – ούφο στο Λουτράκι. Ηταν ένα σπάνιο παράδειγμα φουτουριστικής κατοικίας από fiberglass της δεκαετίας του ’70 σε σχέδιο και κατασκευή του αρχιτέκτονα Νικόλαου Ξάστερου. Το αγόρασαν για ένα ευρώ και το μετέφεραν στον Φλοίσβο, αναδεικνύοντας τόσο το έργο όσο και τον αρχιτέκτονα στο πλαίσιο της 2ης Μπιενάλε της Αθήνας – Heaven. Ωστόσο, το σπίτι – ούφο εξαφανίστηκε μυστηριωδώς για πάντα από τον χώρο εγκατάστασής του. Κανείς δεν γνωρίζει την τύχη του ή τις περιστάσεις της εξαφάνισής του.

Οι Δημήτρης Θεοδωρόπουλος, Γιώργος Κουφάκης, Σοφία Ντώνα, Νίνα Παππά και Αλέξια Σαραντοπούλου από την ομάδα των Errands επιστρέφουν στο έργο της ομάδας «Transporting Utopia» από τη 2η Μπιενάλε της Αθήνας – Heaven (2009). Αυτή τη φορά στο πλαίσιο της 9ης Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης «Ολα πρέπει να αλλάξουν. ΡΝ. Σ9» σε επιμέλεια της ανεξάρτητης επιμελήτριας και ιστορικού τέχνης Νάντιας Αργυροπούλου. Το βίντεο με συνεντεύξεις, ζωγραφικό έργο και ένα χρονοδιάγραμμα, καθώς και σχέδια των άλλων δειγμάτων του Ξάστερου συνθέτουν τη συνέχεια της έρευνάς τους προσπαθώντας να βρουν τα ίχνη τους. Τιτλοφορούν το έργο τους «UFO Lost in Heaven» και εξηγούν στο «Νσυν»: «Η εξαφάνιση του ούφο από τον χώρο εγκατάστασής του στον Φλοίσβο πρόσθεσε νέες διαστάσεις στη σημασία του έργου και στην ευρύτερη ιστορία της αποτυχημένης ουτοπίας. Σήμερα, η ομάδα εξετάζει αυτή τη διαδρομή από το ουτοπικό όραμα στην κατάρρευση, την καλλιτεχνική διάσωση και εξαφάνιση, και τελικά τη σημερινή φετιχοποίηση του αρχιτεκτονικού relic ή αλλιώς πώς το μέλλον πουλιέται ως μνήμη».

Το ερευνητικό έργο «UFO Lost in Heaven» συμμετέχει στην έκθεση «Ανατροπή (η επιστημονική φαντασία σαν αλλαγή / Plot Twist (the science fiction change)» που παρουσιάζεται στη Θεσσαλονίκη, στην προβλήτα, στο Πειραματικό Κέντρο Τεχνών του MOMus – Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Η έκθεση αυτή αποτελεί εναρκτήριο μέρος της Μπιενάλε 9, η οποία θα κορυφωθεί στο διάστημα Μαΐου – Ιουλίου 2026. Η Νάντια Αργυροπούλου σημειώνει σχετικά: «Η έννοια της ανατροπής, όπως ελλοχεύει στην επιστημονική φαντασία σαν προαίσθημα, παρουσιάζεται και στην έκθεση αυτή, όπου γίνεται αντιληπτή ως επαναστατική διορατικότητα».

Ο Νικόλαος Ξάστερος

Το όραμα του Ξάστερου συνέπεσε με εκείνα της ουτοπικής αρχιτεκτονικής της δεκαετίας του 1970. Oπως με του Φινλανδού Μάτι Σουρόνεν και της κατασκευής του Futuro από fiberglass. Μιας ελλειψοειδούς καμπίνας με ελάχιστο κόστος κατασκευής, που αντανακλούσε τη μεταπολεμική αισιοδοξία και πίστη προς την τεχνολογία, την κατάκτηση του Διαστήματος, την οικονομική ανάπτυξη και την επάρκεια ελεύθερου χρόνου. Οι κατασκευές εκείνης της εποχής απευθύνονταν στις νεότερες ηλικίες ως ιδανικοί τόποι παραθερισμού που μπορούσαν εύκολα να μεταφερθούν σε οποιαδήποτε τοποθεσία, σε βουνό, λίμνη ή θάλασσα, και να στηθούν σε οποιοδήποτε έδαφος. Αρκεί να υπήρχαν τέσσερα μπλοκ από μπετόν για να σταθεροποιηθεί η βάση τους.

Ο Νικόλαος Ξάστερος σπούδασε αρχιτεκτονική στην Ecole des Beaux Arts στο Παρίσι του ’50. Και τη δεκαετία του 1960 σχεδίασε στην Ελλάδα μια σειρά προκατασκευασμένων κατοικιών σε σχήμα ιπτάμενου δίσκου από ένα νέο τότε υλικό, που χρησιμοποιούνταν για την κατασκευή ελαφρών σκαφών, το fiberglass. Ο Ξάστερος κατοχύρωσε τον σχεδιασμό τους με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας της Ακαδημίας Αθηνών τον Σεπτέμβριο του 1969 στο όνομα της Ανώνυμης Βιομηχανικής Εταιρείας Μεταλλικών Κατασκευών ΑΛΤΑ με την οποία συνεργαζόταν, και ύστερα, τον Μάιο του 1973, στο όνομά του. Η ευκολία των σπιτιών αυτών παρέπεμπε σε μια αυτόνομη ζωή και στο όνειρο των διακοπών προσιτό σε όλους. Με την πολύτιμη βοήθεια της Βίκης Ξάστερου, η οποία άνοιξε στους Errands το αρχείο της οικογένειας, βρέθηκε ότι από αυτές τις κατοικίες πρέπει να παράχθηκαν ως δείγματα περίπου δέκα και έχουν εντοπιστεί οι πέντε σε διαφορετικά σημεία της χώρας.

Η πιο εμβληματική από αυτές τις κατοικίες βρισκόταν για πολλά χρόνια στη λεωφόρο Καβάλας, στην έξοδο της Αθήνας προς την Πελοπόννησο. Οι παραλλαγές εκτείνονται από τα τέλη της δεκαετίας του ’60 μέχρι τα μέσα του ’70. Ο αρχιτέκτονας είχε οργανώσει ένα εργοστάσιο παραγωγής των φουτουριστικών κατοικιών στην Κομοτηνή, αφού είχε συγκεντρώσει προτάσεις από ενδιαφερόμενους αγοραστές, και ετοίμασε τα εγκαίνια της πρώτης έκθεσης το 1977. Η ιδέα του Ξάστερου δεν πέρασε σε μαζική παραγωγή. Οι Errands που, όπως λένε, εκτός από την ανακάλυψη ιστοριών αναπτύσσουν και σχέσεις ανθρώπων, εντόπισαν τους τεχνίτες που δούλευαν τα καλούπια μαζί με τον Ξάστερο στην Αθήνα. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες τους, υπήρχαν επενδυτές, αλλά τράβηξαν γρήγορα τα χρήματά τους από το πρότζεκτ, καθώς ο χρόνος κατασκευής κάθε σπιτιού απαιτούσε έξι μήνες και εκείνοι προσδοκούσαν άμεσα τα κέρδη τους. Ετσι το πρότζεκτ του ελληνικού αρχιτεκτονικού φουτουρισμού που συνδύαζε κοινωνικό όραμα και τεχνολογικό πειραματισμό διακόπηκε απότομα, καθώς η ημέρα των εγκαινίων συνέπεσε με νομοσχέδιο του 1977 που ποινικοποιούσε την κατάτμηση οικοπέδων εκτός σχεδίου: πρακτικά δεν μπορούσε να τοποθετηθεί λυόμενο σπίτι σε ελάχιστο οικόπεδο. Με αυτόν τον τρόπο το όνειρο να τοποθετηθεί ένα μικρό, οικονομικό και εύχρηστο κέλυφος διακοπών σε ένα μικρό οικόπεδο έληξε άδοξα.

Ο Μπραντ Πιτ

Ωστόσο, τα ίχνη από αυτά τα πρωτότυπα κατοικιών του Ξάστερου εντοπίστηκαν στην Ισπανία. Το νήμα της ιστορίας τους συνυφαίνεται με το ενδιαφέρον του χολιγουντιανού ηθοποιού Μπραντ Πιτ για ιδιαίτερα αρχιτεκτονήματα. Το αρχιτεκτονικό περιοδικό «Architecture Digest» τον περασμένο Ιούνιο αναφέρει πως ένας έμπορος έργων τέχνης με γκαλερί στο Περπινιάν, ο Clément Cividino, τοποθέτησε το «καλλιτεχνικό παιδί» του έλληνα αρχιτέκτονα Νικόλαου Ξάστερου – το σπίτι σε σχήμα UFO (UFO House) – σε έναν αμπελώνα στην Καταλωνία στην Ισπανία. Ο ιδιοκτήτης της γκαλερί και ειδικός στις προκατασκευασμένες μίνι αρχιτεκτονικές του 20ού και 21ου αιώνα ανακαίνισε πλήρως την ελαφριά κατασκευή από fiberglass, μεγέθους 45 τ.μ. Λίγες μέρες αργότερα, ένα ακόμη δημοσίευμα στον ιστότοπο Luster Magazine συνδέει το UFO House με τον Μπραντ Πιτ. Ο ιδιοκτήτης της γκαλερί ξενάγησε στον αμπελώνα της Ζιρόνα τον σταρ του Χόλιγουντ, ο οποίος είναι γνωστός ως συλλέκτης αρχιτεκτονημάτων. «Η κατασκευή τώρα έχει μεταφερθεί στην έπαυλη του Πιτ στην Καλιφόρνια. Το εσωτερικό της είναι άδειο, επιτρέποντας απεριόριστες δημιουργικές χρήσεις, όπως ένα πολυτελές στούντιο γιόγκα, ένα καταφύγιο για καλλιτέχνες ή ένας εξατομικευμένος εκθεσιακός χώρος, όλες αναβαθμισμένες με πολυτελείς ανέσεις που ταιριάζουν στα εκλεπτυσμένα πρότυπα του Πιτ», υπογραμμίζει το Luster.