Για σχεδόν δύο χρόνια, τέσσερις νύχτες την εβδομάδα, η μυρωδιά του θανάτου αιωρούνταν κατά μήκος μιας ερημικής τοποθεσίας στη Συρία. Φορτηγά, με οδηγούς υποχρεωμένους να παραμένουν στις καμπίνες τους και μηχανικούς δεσμευμένους στη σιωπή υπό την απειλή της ζωής τους, μετέφεραν χιλιάδες σορούς από τον γνωστό μαζικό τάφο της Κουτέιφα, στα περίχωρα της Δαμασκού, σε νέο σημείο για να ταφούν, μέσα σε στρατιωτική εγκατάσταση στην έρημο του Ντουμέιρ.
Σύμφωνα με το Reuters, η επιχείρηση, σύμφωνα με μάρτυρες προχώρησε με εντολή του Προεδρικού Μεγάρου επί της διακυβέρνσης του Μπασάρ Αλ Άσαντ και εκτελέστηκε υπό την καθοδήγηση ενός Σύρου συνταγματάρχη αποκαλούμενου «αφέντη της εκκαθάρισης». Είχε την κωδική ονομασία «Μετακίνηση Γης» και διήρκεσε από τις αρχές του 2019 έως τον Απρίλιο του 2021.
Στην πρώτη τοποθεσία στην Κουτέιφα βρισκόντουσαν διαδοχικές τάφρους με νεκρούς από φυλακές, ανακρίσεις και μάχες. Η ύπαρξή της είχε έρθει στο φως από ακτιβιστές κατά την περίοδο του πολέμου και θεωρούνταν από τις μεγαλύτερες στη χώρα. Όμως, σύμφωνα με το ρεπορτάζ, το καθεστώς Άσαντ την έσκαψε κρυφά και μετέφερε τις σορούς σε νέα, μυστική τοποθεσία στην έρημο του Ντουμέιρ, πάνω από μία ώρα μακριά, εντός στρατιωτικού χώρου, περιφραγμένου με αναχώματα και φράχτες και προστατευμένου από βουνά.
Το γνωστό πρακτορείο ειδήσεων μίλησε με ανθρώπους, που γνώριζαν την διετή επιχείρηση και ανέλυσε περισσότερες από 500 δορυφορικές εικόνες από μια δεκαετία, οι οποίες κατέγραψαν τόσο τη δημιουργία, όσο και την εκσκαφή των τάφρων στην Κουτέιφα, αλλά και τη σταδιακή επέκταση του νέου χώρου στο Ντουμέιρ.
Με τη συνδρομή γεωλόγων-πραγματογνωμόνων, έγιναν χιλιάδες εναέριες και επίγειες λήψεις με drone, ώστε να δημιουργηθούν σύνθετες εικόνες υψηλής ανάλυσης. Στο Ντουμέιρ, οι πτήσεις έδειξαν ότι το διαταραγμένο έδαφος γύρω από τις τάφρους ήταν πιο σκούρο και κοκκινωπό από τις αδιατάρακτες επιφάνειες – ένδειξη συμβατή, κατά τους ειδικούς, με ανάμιξη υπεδάφους από την Κουτέιφα, που θα είχε μεταφερθεί μαζί με τα υπολείμματα.
Η μυστική επιχείρηση, σύμφωνα με έναν πρώην αξιωματικό της Προεδρικής Φρουράς, που συμμετείχε από την αρχή, σχεδιάστηκε στα τέλη του 2018, όταν ο Μπασάρ Αλ Άσαντ, με τη στήριξη των συμμάχων του, της Ρωσίας και του Ιράν, έδειχνε να επικρατεί στον εμφύλιο και επιδίωκε την άρση της διεθνούς απομόνωσης του καθεστώτος του. Σύμφωνα με τον ίδιο, σε συνάντηση με στελέχη των Ρωσικών Υπηρεσιών Πληροφοριών, ο Άσαντ έλαβε την εισήγηση να εξαφανίσει πειστήρια για γενικευμένες παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, «πρωτίστως συλλήψεις, μαζικούς τάφους και χημικές επιθέσεις». Λίγο αργότερα, το 2018, υψώθηκε τείχος τριών μέτρων γύρω από την Κουτέιφα, αποκλείοντας κάθε οπτική επαφή από το έδαφος.
Στο νέο σημείο στο Ντουμέιρ, η ανάλυση εικόνων δείχνει τουλάχιστον 34 τάφρους συνολικού μήκους περίπου δύο χιλιομέτρων. Μηχανικός, που πραγματοποιούσε νυχτερινές επισκευές, αφηγείται ότι στρατιώτες τού άδειαζαν το συνεργείο για να επισκευάζονται «αόρατα» τα φορτηγά: στην αρχή, του είπαν πως «η μυρωδιά προέρχεται από χημικά και ληγμένα φάρμακα», ώσπου, κατά τη διάρκεια επισκευής, αντίκρισε πτώματα. Άλλη φορά, «ένα σάπιο ανθρώπινο χέρι έπεσε πάνω σε μαθητευόμενο», ανέφερε. Όταν ρώτησε στρατιωτικό οδηγό, έλαβε την απάντηση ότι οι σοροί «έρχονται από την Κουτέιφα» και πως «οι διαταγές είναι να μετακινηθούν πριν ανοίξει η χώρα σε διεθνή έλεγχο». Γιατί δεν μίλησε; «Το να μιλήσεις σημαίνει θάνατο. Και μόνο που θα μιλήσεις, μπορεί να πάθεις ό,τι έπαθαν όσοι είναι θαμμένοι εδώ», είπε.
Σύμφωνα με οδηγούς, «οι εντολές της πρώτης μέρας» ήταν απολύτως ξεκάθαρες: «Κανείς δεν μεταφέρει, ούτε χρησιμοποιεί τηλέφωνο. Κανείς δεν κατεβαίνει από το φορτηγό κατά τη φόρτωση ή την εκφόρτωση των σορών, επί ποινή θανάτου». Τα δρομολόγια ξεκινούσαν στο σούρουπο. Ένας εκσκαφέας άδειαζε πέντε ή έξι «κουβάδες» σε κάθε καρότσα, με «κρανία και οστά σε αποσύνθεση, αλλά και πρόσφατα νεκρούς», όπως αφηγείται αξιωματικός, που επέβλεπε την εργασία. «Υπήρχαν και αμέτρητες προνύμφες, που έπεφταν με κάθε άδειασμα». Κατόπιν, έξι έως οκτώ πορτοκαλί νταλίκες ευθυγραμμίζονταν πίσω από το λευκό βαν του συνταγματάρχη και έπαιρναν τον δρόμο για την έρημο. Η δυσωδία «ακολουθούσε το κομβόι». Όταν γυρνούσαν χαράματα, κάποιοι «λούζονταν με κολόνια».
Τα στοιχεία, που συνέλεξε το πρακτορείο Reuters φωτίζουν και την υπηρεσιακή αλυσίδα. Έγγραφα του 2018–2019 με τη σφραγίδα του συνταγματάρχη Μάζεν Ισμάνταρ, διαχειριστή προϋπολογισμού των Στρατιωτικών Υγειονομικών Υπηρεσιών, καταγράφουν ροές από το Στρατιωτικό Νοσοκομείο Τισρίν προς το Χαράστα (αποθήκευση μετά θάνατον). Ο ίδιος φερόταν να διατηρεί βιβλία καταγραφής με τον αριθμό των σορών και την υπηρεσία προέλευσης. «Το σύστημα υποκαταγραφής» δεν παρουσίαζε τους πραγματικούς αριθμούς, κατέθεσε υπό όρκο νεκροθάφτης, που συνεργάστηκε με τον Ισμάνταρ. Μάρτυρες τον θυμούνται να καθοδηγεί προσωπικά κομβόι, ενώ σε επεισόδιο του 2014, όταν φορτηγό ακινητοποιήθηκε στον αυτοκινητόδρομο, ανώτατος διοικητής έδωσε, κατά μαρτυρία, την εξής εντολή: «Διαταγές από τον Πρόεδρο: Κλείστε τον διεθνή δρόμο, μέχρι να έρθει βοήθεια!».
Αριστερά: Έγγραφο με σφραγίδα του συνταγματάρχη Ισμάνταρ με οδηγίες για την διατήρηση των σορών των κρατουμένων, που ταυτοποιούνταν μόνο με σειριακούς αριθμούς. Δεξιά: Έγγραφο με τους νεκρούς κρατούμενους και υπογραφή του ιατροδικαστή, που διενήργησε τις σχετικές εξετάσεις για τον θάνατό τους. (Πηγή: Reuters)
Ως το τέλος του 2018, τοπικός αξιωματούχος εκτιμά ότι στην Κουτέιφα είχαν ταφεί 60.000–80.000 άνθρωποι. Τότε οι εκσκαφές σταμάτησαν. Τον Φεβρουάριο του 2019 εμφανίζονται οι πρώτες τάφροι στο Ντουμέιρ. Τον Απρίλιο του 2021, η τελευταία τάφρος κλείνει. Μέχρι το τέλος του ίδιου έτους, η Κουτέιφα ισοπεδώνεται, σε μια προσπάθεια να χαθούν τα ίχνη. Δημοσιογράφοι, που επισκέφθηκαν φέτος το νέο πεδίο, εντόπισαν στην επιφάνεια οστέινα θραύσματα, ανάμεσά τους τμήμα ανθρώπινου κρανίου.
Οστέινο θραύσμα στην έρημο του Ντουμέιρ. Πιστεύεται ότι αποτελεί τμήμα ανθρώπινου ποδιού. (Πηγή: Reuters)
Το οστό, που οι ειδικοί θεωρούν ότι είναι τμήμα ανθρώπινου κρανίου από την έρημο του Ντουμέιρ. (Πηγή: Reuters)
Μετά τη δημοσίευση του ρεπορτάζ, η νεοσύστατη Εθνική Επιτροπή για τους Αγνοουμένους ανακοίνωσε ότι ζήτησε από το Υπουργείο Εσωτερικών να σφραγίσει και να προστατεύσει τον χώρο του Ντουμέιρ, προειδοποιώντας ότι η «άτακτη» μεταφορά σορών καθιστά δυσκολότερη την ταυτοποίηση.
«Κάθε οικογένεια αγνοουμένου βιώνει μια ξεχωριστή οδύνη, που συμπλέκεται με επιστημονικές πολυπλοκότητες και μπορεί να μετατρέψει την ταυτοποίηση σε ένα μακρόχρονο και δαπανηρό τεχνικό εγχείρημα», ανέφερε, προσθέτοντας ότι σχεδιάζονται τράπεζα DNA και ψηφιακή πλατφόρμα για τις οικογένειες, αλλά «λείπουν οι αναγκαίοι ιατροδικαστές και ειδικοί γενετικής». Παράλληλα, οργανώσεις και ειδικοί εκτιμούν ότι «χωρίς συστηματική εκταφή και ανάλυση DNA», δεν μπορεί να αποτυπωθεί η πραγματική κλίμακα των θυμάτων — με συριακές οργανώσεις να υπολογίζουν ότι πάνω από 160.000 άνθρωποι «εξαφανίστηκαν» στον μηχανισμό ασφαλείας και την ίδια την κυβέρνηση να έχει μιλήσει για έως 300.000 αγνοουμένους από το 1970, όταν η οικογένεια Άσαντ βρέθηκε για πρώτη φορά στο τιμόνι της χώρας.
Σήμερα, στην νέα πραγματικότητα της Συρίας, με τον Άσαντ και τον Ισμάνταρ να έχουν εγκαταλείψει την χώρα, συγγενείς εξακολουθούν να ψάχνουν στα παλιά σημεία ταφής, με τις νέες αποκαλύψεις να υποδεικνύουν ότι πολλοί «ψάχνουν στο λάθος μέρος». Και όσο οι τόποι ταφής παραμένουν απροστάτευτοι, η γη διατηρεί επάνω της τις ουλές της συγκάλυψης, καθυστερώντας τη δικαίωση και την αλήθεια για χιλιάδες αγνοουμένους.