Δίχτυ προστασίας στην περιουσία των κληρονόμων απλώνει το νέο νομοσχέδιο για τη μεταρρύθμιση του κληρονομικού δικαίου, που σε λίγες μέρες η Ομάδα Εργασίας παραδίδει στην πολιτική ηγεσία του υπουργείου Δικαιοσύνης, ώστε σύντομα να καταστεί νόμος του κράτους.
«ΤΑ ΝΕΑ», που στη διαδρομή των συνεδριάσεων των Επιτροπής έχουν παρουσιάσει τις δομικές αλλαγές του νομοσχεδίου, το οποίο αφορά όλη την κοινωνία, δημοσιεύουν σήμερα αναλυτικά όλες εκείνες τις διατάξεις που αποσκοπούν στο να μπει φρένο στις αποποιήσεις των κληρονομιών, προστατεύοντας τόσο την περιουσία των κληρονόμων, όσο και τα δικαιώματα των δανειστών που είχαν έναντι του κληρονομούμενου.
Η κομβική αλλαγή κρύβεται στο γεγονός ότι ο κληρονόμος δεν θα βαρύνεται με την προσωπική του περιουσία για τα χρέη της κληρονομίας σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει μέχρι σήμερα.
Τι έχει δείξει η δικαστηριακή πρακτική: πολλές φορές η περιουσία που κληρονομεί κάποιος αλλάζει τα δεδομένα στη ζωή του καθώς μαζί με αυτήν, με βάση τις ισχύουσες διατάξεις, κληρονομεί και τα χρέη του αποβιώσαντος. Πόσες φορές κάποιος κληρονομώντας έναν μακρινό συγγενή του, τον οποίο ενδεχομένως και να μην είχε δει ποτέ όσο ζούσε, ψάχνει να βρει λύση για να αποφύγει να πληρώσει τα χρέη που κληρονόμησε; Στο ίδιο αδιέξοδο έχουν βρεθεί κληρονόμοι, οι οποίοι δεν είχαν πληροφορηθεί καν τον θάνατο του κληρονομούμενου και ξαφνικά βρίσκονται να είναι εκείνοι υπεύθυνοι και με την προσωπική τους περιουσία για τα χρέη της κληρονομιάς.
Αυτός ο κίνδυνος σε λίγο καιρό δεν θα υπάρχει πια. Και αυτό γιατί ο κληρονόμος, υπό το πρίσμα του νέου νόμου, θα είναι υπεύθυνος μόνο με τα περιουσιακά στοιχεία που κληρονομεί, δηλαδή μέχρι το ύψος της περιουσίας του κληρονομούμενου, και όχι με τη δική του περιουσία.
Οπως έχει δηλώσει σε δημόσιες τοποθετήσεις του ενόψει των νομοθετικών αλλαγών ο υφυπουργός Δικαιοσύνης Ιωάννης Μπούγας, ο διαχωρισμός της περιουσίας του κληρονόμου από την περιουσία του κληρονομούμενου αποφασίστηκε «για να προστατεύσουμε τους ανθρώπους οι οποίοι δεν είχαν πληροφορηθεί τον θάνατο, δεν είχαν αποποιηθεί την κληρονομιά εγκαίρως και τελικά είναι υπέγγυοι με την προσωπική τους περιουσία απέναντι σε τράπεζες, σε ιδρύματα και πιστωτές. Είναι δράματα και δεν είναι απλές περιπτώσεις, είναι πάρα πολύ συχνές».
Την περίοδο της κρίσης μάλιστα οικογένειες λόγω αδυναμίας πληρωμής χρεών των κληρονομούμενων προς τις τράπεζες έφτασαν στο σημείο να χάσουν τα δικά τους σπίτια γιατί δεν μπορούσαν να αποπληρώσουν τα χρέη που κληρονόμησαν. Ας δούμε βήμα βήμα όσα προβλέπει το νομοσχέδιο, που καθιστά κεντρικό το πρόσωπο τον εκκαθαριστή, και πώς θα γίνεται εφεξής η διαδικασία αυτή προς όφελος τωνκληρονόμων με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει και για τις αποποιήσεις των κληρονομιών, αλλά και για ακίνητα που πολλές φορές αφήνονται να… ρημάζουν ή καταλήγουν στο Δημόσιο έπειτα από χρόνια.
Αποδοχή και αποποίηση
Στο κεφάλαιο που επιγράφεται Αποδοχή και Αποποίηση Κληρονομιάς προβλέπονται τα εξής:
- Αποποίηση: Ο κληρονόμος μπορεί να αποποιηθεί την κληρονομιά μέσα σε προθεσμία τεσσάρων μηνών που αρχίζει από τότε που έμαθε την επαγωγή και τον λόγο της. Αν ο κληρονομούμενος είχε την τελευταία κατοικία του στο εξωτερικό ή αν ο κληρονόμος κατά την έναρξη της προθεσμίας διέμενε στο εξωτερικό ή προθεσμία είναι ενός έτους. Στην επαγωγή από τη διάταξη της τελευταίας βούλησης (διαθήκη, κληρονομική σύμβαση) η προθεσμία δεν αρχίζει πριν από τη δημοσίευσή της. Ακυρότητα αποποίησης λόγω αποδοχής: Η αποποίηση είναι άκυρη αν ο κληρονόμος έχει ρητά ή σιωπηρά δηλώσει ότι αποδέχεται την κληρονομία.
- Ευθύνη κληρονόμου: Ο κληρονόμος δεν ευθύνεται με την ατομική του περιουσία για τις υποχρεώσεις της κληρονομίας, εκτός αν δηλώσει στον γραμματέα του δικαστηρίου της κληρονομίας ότι θα τη διαχειρίζεται και θα τη διαθέτει ελεύθερα. Οι αξιώσεις των δανειστών του κληρονομούμενου ικανοποιούνται από την εκπλήρωση των κληροδοσιών και των τρόπων. Αν δεν τηρήθηκε η σειρά του προηγούμενου εδαφίου, ο κληρονόμος ευθύνεται και με την ατομική του περιουσία για την ικανοποίηση των δανειστών του κληρονομούμενου που παραλείφθηκαν.
- Δικαστική εκκαθάριση της κληρονομίας: Το δικαστήριο της κληρονομίας μπορεί οποτεδήποτε, ύστερα από αίτηση οποιουδήποτε έχει έννομο συμφέρον, να διατάξει την εκκαθάριση της κληρονομίας. Η εκκαθάριση διατάσσεται και αν ακόμα η κληρονομία σχολάζει.
- Η κληρονομία χωριστή ομάδα: Από τη δημοσίευση της απόφασης που διατάσσει την εκκαθάριση, τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις της κληρονομίας αποχωρίζονται αυτοδικαίως από την περιουσία του κληρονόμου και αποτελούν χωριστή ομάδα που διοικείται από τον εκκαθαριστή. Απαγορεύεται μετά τον θάνατο του κληρονομούμενου η εγγραφή υποθήκης με οποιονδήποτε τίτλο καθώς και η εγγραφή προσγείωσης υποθήκης στα κληρονομικά ακίνητα υπέρ του κληρονόμου ή των δανειστών του.
Η εκκαθάριση της κληρονομίας
Εκποίηση κληρονομιαίων από τον κληρονομούμενο: Πριν από την απόφαση που διατάσσει την εκκαθάριση της κληρονομίας, ο κληρονόμος δεν έχει δικαίωμα να διαθέτει αντικείμενα της κληρονομίας χωρίς άδεια του δικαστηρίου, η οποία παρέχεται για σπουδαίο λόγο που αφορά τη ζωή ή την υγεία του κληρονόμου ή του συζύγου ή των γονέων ή των τέκνων του, εκτός αν είχε υποβάλει τη δήλωση του άρθρου 1901 παρ. 1. Ο κληρονόμος ευθύνεται και με την ατομική του περιουσία για τις υποχρεώσεις της κληρονομίας, αν διέθεσε αντικείμενα της κληρονομίας κατά παράβαση της προηγούμενης παραγράφου. Κάθε διάθεση που έγινε από τον κληρονόμο κατά παράβαση της προηγούμενης παραγράφου είναι άκυρη υπέρ των δανειστών της κληρονομίας, εφόσον ματαιώνει την ικανοποίηση των απαιτήσεών τους. Αν από υπαιτιότητα του κληρονόμου μειώθηκε η αξία της κληρονομίας, οι αξιώσεις των δανειστών της μπορούν να ικανοποιηθούν και από την ατομική περιουσία του κληρονόμου.
Διορισμός εκκαθαριστή: Η απόφαση που διατάσσει την εκκαθάριση διορίζει ως εκκαθαριστή της κληρονομίας δικηγόρο, ο οποίος περιλαμβάνεται σε ειδικό κατάλογο τηρούμενο στο δικαστήριο της κληρονομίας. Ως εκκαθαριστής δεν μπορεί να διοριστεί ο κληρονόμος, ο σύζυγός του και κάθε συγγενής του εξ αίματος σε ευθεία ή πλάγια γραμμή μέχρι τον 4ο βαθμό. Η απόφαση για τον διορισμό του εκκαθαριστή καταχωρίζεται σε ειδικό δημόσιο βιβλίο που τηρείται στη γραμματεία του δικαστηρίου και επιδίδεται στον εκκαθαριστή με επιμέλεια της γραμματείας. Ο εκκαθαριστής οφείλει εντός 10 ημερών από την επίδοση της απόφασης να αποδεχθεί τον διορισμό του με δήλωση στη γραμματεία του δικαστηρίου. Αν παρέλθει η προθεσμία θεωρείται ότι έχει αποποιηθεί. Ο εκκαθαριστής μπορεί οποτεδήποτε, μετά την ανάληψη των καθηκόντων του, να ζητήσει από το δικαστήριο την αντικατάστασή του για σπουδαίο λόγο. Το ίδιο δικαίωμα έχουν και τα πρόσωπα που δικαιούνται να ζητήσουν τη δικαστική εκκαθάριση της κληρονομίας.
Πρόσκληση κληρονομικών δανειστών: Ο εκκαθαριστής μέσα σε έναν μήνα από την αποδοχή του διορισμού του δημοσιεύει στον Τύπο την περίληψη της απόφασης και τη δήλωση αποδοχής του διορισμού του με πρόσκληση των δανειστών της κληρονομίας για να αναγγείλουν τις απαιτήσεις τους και να υποβάλουν τα δικαιολογητικά τους στοιχεία. Η απόφαση που διατάσσει την εκκαθάριση καθορίζει τα σχετικά με τη δημοσίευση. Σε κάθε περίπτωση η περίληψη με την πρόσκληση των δανειστών δημοσιεύεται σε μία εφημερίδα της πρωτεύουσας και στο δελτίο δικαστικών δημοσιεύσεων. Εντός της προθεσμίας της πρώτης παραγράφου ο εκκαθαριστής γνωστοποιεί με κάθε πρόσφορο μέσο την περίληψη της απόφασης και τη δήλωση της αποδοχής του σε κάθε δανειστή που έχει εγγράψει υποθήκη ή προσημείωση υποθήκης ή έχει επιβάλει κατάσχεση σε ακίνητο της κληρονομίας ή έχει αποκτήσει ενέχυρο που είναι γραμμένο σε δημόσιο βιβλίο.
Αναγγελία δανειστών και απογραφή: Μέσα σε 6 μήνες από την τελευταία δημοσίευση, που γίνεται σύμφωνα με το προηγούμενο άρθρο, όποιος θεωρεί ότι διατηρεί απαίτηση κατά της κληρονομίας οφείλει να την αναγγείλει στον εκκαθαριστή και να υποβάλει τα δικαιολογητικά στοιχεία. Η αναγγελία περιλαμβάνει την περιγραφή της απαίτησης και υπογράφεται από δικηγόρο ο οποίος θεωρείται αντίκλητος του δανειστή. Ο εκκαθαριστής, αφού επαληθεύσει τις απαιτήσεις των δανειστών που αναγγέλθηκαν, έχει υποχρέωση μέσα σε τέσσερις μήνες από την παρέλευση της προθεσμίας για αναγγελία να ολοκληρώσει την απογραφή της κληρονομίας και να συντάξει έκθεση. Το δικαστήριο της κληρονομίας μπορεί να παρατείνει αυτή την προθεσμία για σπουδαίο λόγο. Ο εκκαθαριστής έχει υποχρέωση να καταθέσει την έκθεση απογραφής στο δικαστήριο της κληρονομίας και να τη γνωστοποιήσει στον κληρονόμο, στους δανειστές του, εφόσον ζήτησαν την εκκαθάριση, και στους δανειστές της κληρονομίες που αναγγέλθηκαν. Καθένας που έχει έννομο συμφέρον μπορεί να ασκήσει αντιρρήσεις κατά τις έκθεσης απογραφής μέσα σε 10 εργάσιμες ημέρες από τη γνωστοποίηση σε αυτόν της έκθεσης απογραφής.
Εκκαθαριστής: το έργο και η αμοιβή Εργο του εκκαθαριστή: Ο εκκαθαριστής διοικεί την ομάδα της κληρονομίας και εισπράττει τις απαιτήσεις του κληρονομούμενου. Εφόσον είναι αναγκαίο για την ικανοποίηση των δανειστών της κληρονομίας, ο εκκαθαριστής εκποιεί ορισμένα ή όλα τα αντικείμενα της κληρονομίας. Για την εκποίηση ακινήτων ή επιχείρησης ή δημόσιων χρεογράφων ή μετοχών ή ομολογιών ανωνύμων εταιρειών απαιτείται άδεια του δικαστηρίου της κληρονομίας. Τα κινητά εκποιούνται με πλειστηριασμό, εκτός αν το δικαστήριο διατάξει διαφορετικά. Ακίνητο που λειτουργεί ως οικογενειακή στέγη καθώς και η επιχείρηση που περιλαμβάνεται στην κληρονομία εκποιούνται ύστερα από την εκποίηση των λοιπών αντικειμένων της κληρονομίας, εκτός αν πιθανολογείται κατά τη συνήθη πορεία των πραγμάτων ή τις ειδικές περιστάσεις ότι η αξία αυτών δεν επαρκεί για την ικανοποίηση των δανειστών της κληρονομίας. Κάθε χρηματικό ποσό που εισπράττεται κατατίθεται εντόκως σε ασφαλή τράπεζα. Ο εκκαθαριστής ευθύνεται για κάθε αμέλεια.
Αμοιβή εκκαθαριστή: Ο εκκαθαριστής έχει δικαίωμα να λάβει από την κληρονομία ανάλογη αμοιβή η οποία ορίζεται από το δικαστήριο της κληρονομίας. Κάθε δαπάνη η οποία είναι αναγκαία για την επιχείρηση συγκεκριμένης πράξης εκκαθάρισης προκαταβάλλεται στον εκκαθαριστή από αυτόν που ζήτησε την εκκαθάριση. Αν η κληρονομία δεν επαρκεί, οι κληρονόμοι ευθύνονται και με την ατομική τους περιουσία για την καταβολή της αμοιβής και των δαπανών του εκκαθαριστή. Το δικαστήριο ακούει προηγουμένως τους κληρονόμους, αν αυτό δεν είναι αδύνατο ή ιδιαίτερα δύσκολο.
Επάρκεια και ανεπάρκεια Επάρκεια κληρονομίας: Ο εκκαθαριστής διανέμει το προϊόν της εκκαθάρισης, αν αυτό επαρκεί για την ικανοποίηση των απαιτήσεων των δανειστών που αναγγέλθηκαν αφού προηγουμένως αφαιρέσει τα έξοδα της εκκαθάρισης περιλαμβανομένης της αμοιβής του.
Ανεπάρκεια κληρονομίας: Αν το προϊόν της εκκαθάρισης δεν επαρκεί για την ικανοποίηση των δανειστών, που αναγγέλθηκαν, ο εκκαθαριστής έχει υποχρέωση, πριν εξοφλήσει οποιονδήποτε από αυτούς, να συντάξει πίνακα κατάταξης σύμφωνα με τον νόμο. Περισσότεροι δανειστές της ίδιας κατηγορίας κατατάσσονται σύμμετρα, χωρίς να θίγονται τα προνό-μια που αποκτήθηκαν κατά τον νόμο ή υποθήκες που είχαν εγγραφεί και τα ενέχυρα που είχαν συσταθεί πριν από την απόφαση που διέταξε την εκκαθάριση της κληρονομίας. Απαιτήσεις υπό αίρεση ή απαιτήσεις αμφίβολες κατατάσσονται τυχαία. Ο εκκαθαριστής καταθέτει τον πίνακα στη γραμματεία του δικαστηρίου της κληρονομίας και τον γνωστοποιεί μέσα σε 5 ημέρες από την κατάθεση με κάθε πρόσφορο μέσο στον κληρονόμο και στους δανειστές που αναγγέλθηκαν. Μέσα σε 10 εργάσιμες ημέρες από τη λήξη της προθεσμίας κάθε δανειστής, ο οποίος είχε αναγγείλει τις απαιτήσεις του, μπορεί να ανακόψει τον πίνακα ενώπιον του ίδιου δικαστηρίου. Αν δεν ασκήθηκε ανακοπή, κατά του πίνακα κατάταξης, ο εκκαθαριστής διανέμει αμέσως το προϊόν της εκκαθάρισης. Σε κάθε περίπτωση ο εκκαθαριστής δεν μπορεί να ικανοποιήσει τους δανειστές των οποίων η κατάταξη προσβάλλεται με την ανακοπή.
Πέρας εκκαθάρισης: Μέσα σε έναν μήνα από την πληρωμή των δανειστών που αναγγέλθηκαν, ο εκκαθαριστής οφείλει να δηλώσει στον δικαστήριο της κληρονομίας το πέρας της εκκαθάρισης και εφόσον έχει απομείνει κληρονομική περιουσία την αποδίδει στους κληρονόμους ανάλογα με τις κληρονομικές τους μερίδες. Ο εκκαθαριστής έχει δικαίωμα επίσχεσης μέχρι την καταβολή της αμοιβής του και των δαπανών. Μετά το πέρας της εκκαθάρισης ο κληρονόμος και κάθε δανειστής της κληρονομίας που είχε αναγγελθεί δικαιούται να ζητήσει από τον εκκαθαριστή λογοδοσία. Η αξίωση παραγράφεται μέσα σε 6 μήνες από το πέρας της εκκαθάρισης. Δανειστές που δεν αναγγέλθηκαν ικανοποιούνται μετά το πέρας της εκκαθάρισης μόνο στις περιπτώσεις που ο κληρονόμος ευθύνεται και με την ατομική του περιουσία.