Μια φορά κι έναν καιρό, αγριογούρουνα βλέπαμε μόνο στα κόμικ του Αστερίξ και του Οβελίξ. Λύκους στα παραμύθια και αρκούδες στα ντοκιμαντέρ. Σήμερα, όμως, είναι ολοένα και πιο πιθανό να συναντήσουμε ένα τέτοιο ζώο πηγαίνοντας για ποτό, στη Γλυφάδα ή στην Κηφισιά.
Τα τελευταία χρόνια, τα περιστατικά εμφάνισης άγριων ζώων σε πόλεις και οικισμούς πληθαίνουν: λύκοι στη Χαλκιδική, αλεπούδες στο Αιγάλεω, αρκούδες στο Ζαγόρι, ακόμη και αγέλες στην Ιπποκράτεια Πολιτεία. Τι ακριβώς συμβαίνει; Πρόκειται για φυσική «εισβολή» ή για μια καθυστερημένη υπενθύμιση ότι δεν είμαστε μόνοι σ’ αυτόν τον πλανήτη;
«Το αυτονόητο είναι πως πάνω στον πλανήτη δεν ζούμε μόνοι μας», λέει στα ΝΕΑ ο Γενικός Γραμματέας Δασών του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Στάθης Σταθόπουλος. «Η επιστροφή της άγριας ζωής σε περιοχές όπου είχε εξαφανιστεί για δεκαετίες είναι αποτέλεσμα πολλών παραγόντων – και, κατά μία έννοια, είναι και μια αισιόδοξη ένδειξη ότι τα οικοσυστήματα αναγεννιούνται».
Οι αιτίες: ερήμωση, θήρα και… καλοκαιρία όλο τον χρόνο
Πίσω από τις «επισκέψεις» άγριων ζώων στις πόλεις, κρύβονται συγκεκριμένες αιτίες.
Πρώτον, η ερήμωση της υπαίθρου. Χωριά εγκαταλείπονται, οι αγροτικές δραστηριότητες μειώνονται, τα κοπάδια λιγοστεύουν, και έτσι οι φυσικοί χώροι τροφής των άγριων ζώων περιορίζονται.
Δεύτερον, η αναγέννηση των οικοσυστημάτων. Μετά από δεκαετίες εντατικής εκμετάλλευσης, πολλά δάση ξαναβρίσκουν τον ρυθμό τους – και μαζί επιστρέφουν και οι παλιοί τους κάτοικοι.
Τρίτον, η τριετής απαγόρευση της θήρας την περίοδο της πανδημίας. «Ήταν ένα σωστό μέτρο για την προστασία της δημόσιας υγείας», παραδέχεται ο Γενικός Γραμματέας, «όμως οδήγησε σε εκρηκτική αύξηση ορισμένων πληθυσμών, όπως του αγριόχοιρου».
Και, τέταρτον, η κλιματική αστάθεια. Οι συνεχόμενοι άνυδροι, ήπιοι χειμώνες των τελευταίων ετών έχουν επιμηκύνει την αναπαραγωγική περίοδο των ζώων. «Όταν δεν υπάρχουν βαριές καιρικές συνθήκες, τα είδη κινούνται περισσότερο και αναπαράγονται συχνότερα», εξηγεί.
Σ’ αυτά προστίθεται ένα λιγότερο γνωστό φαινόμενο: ο υβριδισμός. Η διασταύρωση άγριων και ήμερων ζώων –ιδίως στον χοίρο– έχει δημιουργήσει είδη πιο εξοικειωμένα με τον άνθρωπο, που δεν φοβούνται να κατέβουν στις πόλεις αναζητώντας τροφή.
Η μεγάλη επιστροφή του λύκου
Από όλα τα είδη, ο λύκος είναι εκείνος που προκαλεί το μεγαλύτερο ενδιαφέρον – και τον μεγαλύτερο φόβο. Για έξι δεκαετίες δεν είχε εμφανιστεί στην Πάρνηθα. Και πολλές αλλες περιοχες για σχεδόν έναν αιώνα. Τώρα, όμως, είναι ξανά εδώ.
«Μέχρι πρόσφατα δεν υπήρχε ούτε μία καταγεγραμμένη επίθεση λύκου σε άνθρωπο στην Ελλάδα», τονίζει ο κ. Σταθόπουλος. «Δυστυχώς, είχαμε ένα περιστατικό στη Χαλκιδική, με θύμα ένα πεντάχρονο κορίτσι. Ήταν η πρώτη φορά εδώ και δεκαετίες που χρειάστηκε να εκδώσουμε απόφαση για ενδεχόμενη αφαίρεση ζώου από τον πληθυσμό, αν δεν πετύχει η παγίδευση και η αναισθητοποίησή του. Ελπίζουμε να μη χρειαστεί».
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Δασικής Υπηρεσίας, πάνω από 700 , ίσως καο 900 αρκούδες και εκατοντάδες χιλιάδες αγριογούρουνα ζουν σήμερα στη χώρα, αριθμοί που πριν από μία δεκαετία ήταν στο ένα τρίτο. Μόνο το 2024 θηρεύτηκαν περίπου 90.000 αγριογούρουνα, έναντι 12.000 το 2010.
Όταν η φύση διασταυρώνεται με τον δρόμο
Ο μεγαλύτερος κίνδυνος, όπως σημειώνει ο Γενικός Γραμματέας, δεν προέρχεται από επιθέσεις, αλλά από τροχαία ατυχήματα. «Όταν ένα αγριογούρουνο βγει ξαφνικά σε δρόμο ταχείας κυκλοφορίας, το πρόβλημα είναι προφανές», λέει. «Το ίδιο ισχύει και με τις αρκούδες. Στην Εγνατία Οδό έχουν ληφθεί πλέον αυστηρά μέτρα προστασίας και ειδικά περάσματα, κάτι που μειώνει σημαντικά τα περιστατικά».
Πώς αντιμετωπίζονται οι “ανεπιθύμητοι επισκέπτες”
Για την παρακολούθηση και διαχείριση των ειδών, έχουν ενεργοποιηθεί ομάδες καταγραφής και δίωξης. Στην Πάρνηθα, ηλεκτρονικά συστήματα ανίχνευσης και παγίδευσης βοηθούν τους δασικούς υπαλλήλους να παρακολουθούν τις κινήσεις των λύκων και να επεμβαίνουν όταν πλησιάζουν σε κατοικημένες περιοχές.
«Αν δεν πετύχει η απομάκρυνση με αναισθητοποίηση», εξηγεί ο Γενικός Γραμματέας, «ακολουθεί μεταφορά του ζώου σε ασφαλές οικοσύστημα. Η προτεραιότητά μας είναι πάντα η ανθρώπινη ζωή, αλλά με ψυχραιμία και σεβασμό στη φύση».
Τι πρέπει να κάνουμε αν τους συναντήσουμε
Η βασική οδηγία είναι απλή: ψυχραιμία.
«Αν δεν ενοχληθεί, το ζώο δεν ενοχλεί», λέει ο κ. Σταθόπουλος. «Οι περισσότερες προσεγγίσεις γίνονται γιατί ψάχνουν τροφή. Σε αρκετές περιοχές της Αττικής και της Θεσσαλονίκης, οι κάδοι οργανικών αποβλήτων ή τα απορρίμματα έξω από σπίτια αποτελούν μαγνήτη».
Το χειρότερο λάθος είναι να ταΐσουμε τα ζώα. «Αρκούν δύο άνθρωποι που θα αφήσουν τροφή και θα επιστρέψει όλη η οικογένεια. Δεν χρειάζεται φιλοζωική οργάνωση, χρειάζεται μόνο απερισκεψία», προειδοποιεί.
Οι πολίτες πρέπει να ενημερώνουν άμεσα τη Δασική Υπηρεσία ή τον δήμο τους, ώστε να καταγραφεί το περιστατικό και να κινηθούν οι αρμόδιες ομάδες. Στις περισσότερες περιπτώσεις, η απομάκρυνση γίνεται γρήγορα και χωρίς βία.
Η φύση ξαναγεννιέται
Παρά τις πυρκαγιές των τελευταίων ετών, η εικόνα δεν είναι μόνο ζοφερή. «Στην Πάρνηθα, μετά τις φωτιές του 2007 και του 2023, η φυσική αναγέννηση προχώρησε πολύ πιο γρήγορα απ’ όσο περίμεναν οι επιστήμονες», επισημαίνει ο κ. Σταθόπουλος. «Το ίδιο συνέβη και στη Δαδιά του Έβρου. Εκεί όπου επιστρέφει ο λύκος ή το ελάφι, σημαίνει ότι το οικοσύστημα ζει και αναπνέει».
Το μήνυμα
Το υπουργείο ξεκινά καμπάνια ενημέρωσης με πινακίδες σε περιοχές όπως η Πάρνηθα και ο Χορτιάτης, υπενθυμίζοντας απλές οδηγίες για τους επισκέπτες.
«Η πρόληψη και η ενημέρωση είναι η καλύτερη άμυνα», τονίζει ο Γενικός Γραμματέας. «Χρειάζεται ψυχραιμία, γνώση και σεβασμός. Δεν είναι το τέλος του κόσμου αν δούμε ένα άγριο ζώο – είναι υπενθύμιση ότι ο κόσμος δεν είναι μόνο δικός μας