To Ευρωπαϊκό Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ECDC) προειδοποίησε πρόσφατα για σοβαρή αύξηση λιστερίωσης στην Ευρώπη. Και όπως μαρτυρούν τα δεδομένα, η χώρα μας δεν αποτελεί εξαίρεση, καθώς κρούσματα του τροφιμογενούς αυτού νοσήματος εντοπίζονται και εντός των συνόρων, με τα ίδια στοιχεία να μαρτυρούν πως πρόκειται για μια συνεχή απειλή για τη δημόσια υγεία με επίσης ανοδική τάση.
Πιο συγκεκριμένα και σύμφωνα με τον ΕΟΔΥ, το διάστημα 2004-2023 δηλώθηκαν συνολικά στην Ελλάδα 266 κρούσματα λιστερίωσης. Μάλιστα, από αυτά τα περιστατικά τα 31 καταγράφτηκαν το περασμένο έτος, ξεπερνώντας κατά πολύ τον μέσο ετήσιο αριθμό κρουσμάτων (13,3). Ακόμη όμως πιο ανησυχητικό είναι πως από τους ασθενείς που δηλώθηκαν ως επιβεβαιωμένα περιστατικά οι 11 κατέληξαν.
Εν τω μεταξύ, το φαινόμενο εξακολουθεί να παρατηρείται και το 2024, καθώς έως και το πρώτο δεκαήμερο του περασμένου Απριλίου είχαν δηλωθεί 12 κρούσματα λιστερίωσης.
Τι είναι όμως, η λιστερίωση και γιατί αποτελεί νόσημα που παρακολουθείται στενά από τους ειδικούς; Η λοίμωξη προκύπτει από μολυσμένο τρόφιμο από το βακτήριο Listeria monocytogenes. Και όπως δείχνουν τα επιδημιολογικά δεδομένα παγκοσμίως, η θνητότητα είναι μεγάλη σε σύγκριση με τα άλλα τροφιμογενή νοσήματα.
Πιο συγκεκριμένα και σύμφωνα με τους ειδικούς του Οργανισμού, εκδηλώνεται κατά κανόνα σε εγκύους, νεογέννητα, ηλικιωμένους, καθώς και σε ανοσοκατεσταλμένα άτομα. Ενα άτομο με λιστερίωση εμφανίζει πυρετό, μυαλγίες και μερικές φορές συμπτώματα από το γαστρεντερικό σύστημα, όπως ναυτία ή διάρροια. Αν η λοίμωξη επεκταθεί στο νευρικό σύστημα, μπορεί να εμφανιστούν συμπτώματα όπως κεφαλαλγία, δυσκαμψία του αυχένα, σύγχυση, έλλειψη ισορροπίας ή σπασμοί. Οι έγκυοι εμφανίζουν συνήθως μόνο ήπια συμπτώματα γρίπης, με προεξάρχον σύμπτωμα τον πυρετό, και στη διάρκεια του τρίτου τριμήνου της κύησης η λοίμωξη μπορεί να μεταδοθεί στο έμβρυο μέσω του πλακούντα. Ανάλογα με την ηλικία της κύησης, η μόλυνση είναι δυνατόν να οδηγήσει σε αποβολή, θνησιγένεια (γέννηση νεκρού νεογνού), σε πρόωρο τοκετό ή σε σοβαρή λοίμωξη του νεογέννητου.
Μια ακόμη σημαντική λεπτομέρεια είναι πως παρότι το βακτήριο είναι υπεύθυνο κυρίως για την εμφάνιση μεμονωμένων κρουσμάτων, τα τελευταία χρόνια έχουν περιγραφεί αρκετές επιδημίες που έχουν προκληθεί από κατανάλωση διαφόρων ειδών τροφίμων, όπως μαλακά τυριά, σολομός και κατεψυγμένα λαχανικά.
Τρόφιµα υψηλού κινδύνου
Οι συχνότερες μολύνσεις καταγράφονται από την κατανάλωση:
– ωμών θαλασσινών, όπως καπνιστό ψάρι, καπνιστά μύδια/στρείδια
– έτοιμων ανάμεικτων σαλατών με νωπά λαχανικά
– προμαγειρεμένων προϊόντων κρέατος, τα οποία μπορεί να καταναλωθούν χωρίς επιπλέον μαγείρεμα ή ζέσταμα, όπως πατέ, μαγειρεμένα κομμάτια κρέατος ή κοτόπουλου, αλλαντικά κ.ά.
– προπαρασκευασμένων γευμάτων που ζεσταίνονται χωρίς να βράσουν
– μη παστεριωμένου γάλακτος ή γαλακτοκομικών προϊόντων προερχόμενων από μη παστεριωμένο γάλα
– μαλακών παγωτών που δεν είναι συσκευασμένα
– μαλακών τυριών, όπως μπρι, καμαμπέρ, ρικότα
- σος για σαλάτες και dips, τα οποία ενδεχομένως έχουν έρθει σε επαφή με ωμά λαχανικά.
Μέτρα πρόληψης
Η λιστέρια η μονοκυτταρογόνος αναπτύσσεται στις συνθήκες εντός του ψυγείου (5°C- 10°C) επιμολύνοντας τα μαγειρεμένα τρόφιμα όταν αυτά έρχονται σε επαφή με νωπά μολυσμένα τρόφιμα. Εντούτοις καταστρέφεται εύκολα με το μαγείρεμα (πάνω από τους 75 βαθμούς Κελσίου).
Επιπρόσθετα και όπως σημειώνουν οι ειδικοί του ΕΟΔΥ, «η σωστή ενημέρωση των ατόμων που ανήκουν σε ομάδες υψηλού κινδύνου για την αποφυγή κατανάλωσης συγκεκριμένων τροφίμων υψηλού κινδύνου, αλλά και για τον σωστό χειρισμό των τροφίμων και την τήρηση των βασικών κανόνων υγιεινής, μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο να νοσήσουν». Ετσι και μεταξύ άλλων συστήνουν τα εξής:
– επιμελές μαγείρεμα των ωμών τροφών ζωικής προέλευσης (βοδινό, χοιρινό, πουλερικά)
– επιμελές πλύσιμο των ωμών λαχανικών και φρούτων πριν από την κατανάλωση
– διατήρηση των μη μαγειρεμένων φαγητών σε ξεχωριστό μέρος από τα μαγειρεμένα φαγητά, τα λαχανικά και τα έτοιμα προς βρώση τρόφιμα
– αποφυγή κατανάλωσης μη παστεριωμένου γάλατος και γαλακτοκομικών προϊόντων προερχόμενων από μη παστεριωμένο γάλα
– καλό πλύσιμο των χεριών, με ζεστό νερό και σαπούνι, των μαχαιροπίρουνων και των πάγκων κοπής και χειρισμού τροφίμων μετά τον χειρισμό ωμών τροφίμων
– κατανάλωση ευπαθών τροφίμων και έτοιμων φαγητών σε σύντομο χρονικό διάστημα
– έλεγχος των ημερομηνιών λήξης όλων των τροφίμων
– διατήρηση των ζεστών φαγητών σε θερμοκρασία μεγαλύτερη των 60oC και των κρύων φαγητών σε θερμοκρασία μικρότερη των 5oC.
Οµάδα υψηλού κινδύνου
Τα άτομα που ανήκουν σε κάποια ομάδα υψηλού κινδύνου για νόσηση από λιστέρια οφείλουν, σύμφωνα πάντα με τις ίδιες συστάσεις, επιπρόσθετα να ακολουθούν αυστηρά τα παρακάτω:
– αποφυγή κατανάλωσης τροφίμων υψηλού κινδύνου
– κατανάλωση μόνο φρεσκομαγειρεμένων φαγητών
– προσεκτικό ξαναζέσταμα των φαγητών μέχρι να βράσουν
– αποφυγή κατανάλωσης έτοιμων φαγητών, τα οποία έχουν διατηρηθεί στο ψυγείο για περισσότερες της μίας ημέρας.