Στο μισοσκόταδο της σκηνής, μια γυναίκα σωπαίνει κι ένας άνδρας προσπαθεί να καταλάβει. Ανάμεσά τους, το αόρατο βάρος του ανείπωτου. Πάνω σε αυτή τη λεπτή γραμμή στήνουν τον κόσμο τους η Δανάη Καρούμπη και η Ανθή Κολέση, μεταφέροντας τη νουβέλα του Φιόντορ Ντοστογέφσκι «Η ήμερη» στη σκηνή του θεάτρου Σφενδόνη, σε μετάφραση Λευτέρη Βογιατζή. Η παράσταση ζωντανεύει τον εσωτερικό μονόλογο ενός άνδρα που θρηνεί για τον χαμό της γυναίκας του, αναζητώντας απαντήσεις τις οποίες ίσως δεν λάβει ποτέ. Μέσα από την ερμηνεία μιας ομάδας νέων ηθοποιών και τη μουσική του The Boy, ο λόγος του Ντοστογέφσκι επιστρέφει όχι ως κλασικός αλλά ως καθρέφτης του ανθρώπινου πόνου. Οι δύο σκηνοθέτριες μίλησαν στο «Νσυν».
Πώς συνομιλεί το έργο, γραμμένο το 1876, με το σήμερα;
Ανθή Κολέση: Το έργο θίγει την έννοια του «προσωπικού», το τι είναι προσωπικό και τι συλλογικό. Αφορά, δηλαδή, παραπάνω από έναν άνθρωπο ή τους ανθρώπους που εμπλέκονται φανερά σε ένα ζήτημα. Αναμετριέται με τα όρια αυτού του πράγματος. Και νομίζω σήμερα ζούμε σε ένα καθεστώς – και κοινωνικά και πολιτικά – όπου τα όρια αυτά δεν είναι ευδιάκριτα, αντίθετα είναι φοβερά μπλεγμένα.
Δανάη Καρούμπη: Με την έννοια ότι θεωρούμε σήμερα πως συμμετέχουμε ως πολίτες σε κάτι κοινό από τον υπολογιστή μας κι ο καθένας από το σπίτι του. Και θεωρούμε πως αυτό είναι συλλογικό. Ενώ λείπει αυτή η συναναστροφή με τον άλλον, ώστε να μπορέσουμε τελικά να μοιραστούμε ιδέες, συναισθήματα, γνώσεις, απόψεις και έτσι να υπάρχει μια ζύμωση, μια μετακίνηση.
Ανθή Κολέση: Μας δημιουργείται, δηλαδή, η εντύπωση ότι μετέχουμε σε κάτι όλοι μαζί, ενώ ουσιαστικά ο καθένας κινείται μόνο για τον εαυτό του.
Δανάη Καρούμπη: Γίνεται κάτι παράλληλα, δηλαδή, όχι μαζί – είμαστε παράλληλα ο ένας με τον άλλον, δεν σχετιζόμαστε.
Ο Ντοστογέφσκι δεν εξηγεί την αυτοκτονία, αφήνει το «γιατί» ανοιχτό. Είναι αυτό το ανοιχτό ερώτημα το πιο ισχυρό μήνυμα;
Δανάη Καρούμπη: Οπως συμβαίνει σε μια αυτοκτονία, ακόμη κι αν ξέρουμε τους λόγους, πάλι αναρωτιόμαστε αν είναι αρκετοί, ας πούμε. Μπαίνουμε σε μια διαδικασία να αιτιολογούμε τα πράγματα, αλλά δεν ξέρουμε αν μπορούμε να τα δικαιολογήσουμε. Κι αυτός ο χαρακτήρας, νομίζω, σε αυτή τη διαδικασία μπαίνει, να προσπαθεί να βρει όχι μόνο τα γεγονότα, αλλά και τι σήμαιναν αυτά τα γεγονότα για αυτή την κοπέλα.
Ανθή Κολέση: Το «γιατί» είναι η αφετηρία – αρχικά για να διερωτηθεί σε σχέση με την ιστορία αυτού του άνδρα και της γυναίκας του και να μπορέσει να τη σκαλίσει και να την ξαναζήσει φαντασιακά διερωτώμενος. Διαδικασία η οποία διεγείρει κι άλλα ερωτήματα και είναι ο τρόπος για να προσεγγίσει αυτό το γεγονός της αυτοκτονίας, που από μόνο του κιόλας δεν εξηγείται.
Η σιωπή της γυναίκας είναι πιο δυνατή από τον λόγο του άνδρα. Είναι αυτή μια μορφή καταγγελίας;
Ανθή Κολέση: Για την ακρίβεια, ο άντρας είναι αυτός που εισάγει αυτόν τον τρόπο επικοινωνίας μεταξύ τους. Αυτός, κιόλας, επιμένει και παραδέχεται εν τέλει ότι επέμεινε στη σιωπή. Και το επέλεξε αυτό, πιστεύοντας ο ίδιος ότι με αυτόν τον τρόπο θα ήταν δυνατόν να έρθουν πιο κοντά, ουσιαστικότερα – χωρίς, ας πούμε, να εξηγηθεί ο ίδιος, αλλά θεωρώντας ότι μέσα στη σιωπή αφήνει τον άλλο άνθρωπο να καταλάβει μόνος του. Το οποίο μπορεί πιθανώς να μην είναι εφικτό να συμβεί, παρ’ όλα αυτά είναι ο πυρήνας αυτής της σχέσης: δηλαδή αυτή η σιωπή που ο σύζυγος εγκαθίδρυσε και παρόλο που η κοπέλα δοκίμασε τα όρια αυτής της συνθήκης και προσπάθησε να τη σπάσει, εν τέλει υπήρξε μέσα σ’ αυτήν. Και μέσα από αυτή τη σιωπή διαμορφώθηκαν η ιστορία τους και η ιστορία της.
Το έργο δείχνει πώς η αγάπη μπορεί να μετατραπεί σε εξουσία. Πιστεύετε ότι αυτό είναι ένα διαχρονικό μήνυμα για τις ανθρώπινες σχέσεις;
Δανάη Καρούμπη: Οταν αγαπάς κάποιον, προφανώς, λόγω αυτού του συναισθήματος, ο άλλος άνθρωπος έχει και εξουσία πάνω σου, σε καθορίζει. Εσύ σκέφτεσαι σε σχέση με αυτόν, άρα σίγουρα σε επηρεάζει. Τώρα, σε τι βαθμό μπορεί να φτάσει αυτό, είναι κάτι άλλο. Οταν μιλάμε για μια κακοποίηση, δηλαδή, εκεί ξεφεύγει – εκεί δεν μιλάμε για τα όρια της αγάπης.
Ανθή Κολέση: Ναι, σίγουρα όταν υπάρχει μια κακοποίηση, αυτό δεν είναι μια έκφανση της αγάπης. Ναι, συμφωνώ και εγώ πως η αγάπη αφ’ εαυτής προϋποθέτει μια εξουσία – από αυτόν που αγαπιέται σε αυτόν που τον αγαπά. Οπως είπε η Δανάη, αυτός που αγαπάμε μας καθορίζει, μας επηρεάζει, εισβάλλει μέσα μας. Αλλά όταν αυτό το πράγμα παίρνει άλλες μορφές, δεν νομίζω πως σημαίνει πως είναι επόμενο της αγάπης. Θέλω να πω: η εξουσία έχει πολλές μορφές και πολλές εκκινήσεις. Από αλλού εκκινεί η αγάπη κι από αλλού η κακοποίηση.
Στην πορεία της παράστασης σας υποστήριξαν η Εύη Σαουλίδου και η Ειρήνη Λεβίδη. Με ποιον τρόπο το έκαναν;
Ανθή Κολέση: Οταν αποφασίσαμε ότι θα κάνουμε αυτή την παράσταση, το είπαμε στην Εύη – που είχαμε την τύχη να την έχουμε δασκάλα στη δραματική σχολή. Και εκείνη μας εμπιστεύτηκε το βιβλίο της από την παράσταση του Λευτέρη Βογιατζή. Κι έτσι διαβάσαμε κι αυτή τη μετάφραση της «Ημερης». Κάπως έτσι έφτασε στα χέρια μας – το βιβλίο δεν μπορούσαμε να το βρούμε, ήταν εξαντλημένο.
Δανάη Καρούμπη: Η Εύη ήταν εκεί σε συζητήσεις και σε κάποιες πρόβες. Οποτε είχαμε κάποιον προβληματισμό ή κάτι βαθύτερο, μπορούσαμε να της απευθυνθούμε.
Ανθή Κολέση: Είναι εκεί να της απευθύνουμε αυτό που κάνουμε και να το ακούσει. Η κυρία Ειρήνη Λεβίδη, επίσης, μας βοήθησε πολύ. Μας εμπιστεύτηκε αυτή τη σπουδαία μετάφραση και από την αρχή στήριξε το εγχείρημα – χωρίς να μας ξέρει, χωρίς να ξέρει τι κάνουμε, ποια είναι η δουλειά μας. Και με πολλή χαρά μάς έδωσε τη μετάφραση, μας άφησε να τη χρησιμοποιήσουμε. Αυτές οι δύο γυναίκες μάς έδωσαν μια μεγάλη ώθηση στο ξεκίνημά μας και θα τους είμαστε πάντα ευγνώμονες γι’ αυτό.
Δανάη Καρούμπη: Είναι σαν κάποιος να σου δίνει μια ενθάρρυνση να πας παρακάτω – σαν να σου λέει «μη φοβάσαι, ό,τι πρόβλημα κι αν έρθει, θα το αντιμετωπίσουμε».
«Η ήμερη» κάθε Δευτέρα και Τρίτη στις 21.00 έως τις 11 Νοεμβρίου στο θέατρο Σφενδόνη (Μακρή 4, Ακρόπολη). Προπώληση εισιτηρίων: more.com