Οι «Maestras» που ξεχάστηκαν

Ξέφρενα γλέντια, εξαίσια κύπελλα με φρούτα και ασυνήθιστα ρεαλιστικές απεικονίσεις της μητρότητας και της γυναικείας φιλίας, μαζί με ένα διονυσιακής έκστασης πορτρέτο της Λαίδης Χάμιλτον παρουσιάζονται στη Μαδρίτη σε μια έκθεση που τιμά τις γυναίκες καλλιτέχνιδες από τα τέλη του 16ου έως τις αρχές του 20ού αιώνα. Το μουσείο Thyssen – Bornemisza παρουσιάζει τις «Maestras» (Γυναίκες Δάσκαλοι) σε μία προσπάθεια να ξεπεράσει τον πατριαρχικό κανόνα της ιστορίας της τέχνης προσθέτοντας φεμινιστικό πρόσημο στη νέα αυτή έκθεσή του που παρουσιάζεται έως τις αρχές Φεβρουαρίου 2024. Η έκθεση στο Thyssen – Bornemisza φιλοξενεί περισσότερους από 100 πίνακες, λιθογραφίες και γλυπτά που δείχνουν πως οι καλλιτέχνιδες έλαβαν αναγνώριση κατά τη διάρκεια της ζωής τους, αλλά και πως στη συνέχεια τα έργα τους ξεχάστηκαν όταν παρέμειναν κρυμμένα σε σκονισμένες αποθήκες.

Μισογυνικές κοινωνίες

Η έκθεση Maestras διερευνά επίσης πώς καλλιτέχνιδες, ιδιοκτήτριες γκαλερί και προστάτιδες των τεχνών συνεργάστηκαν για να δημιουργήσουν τέχνη, ενώ ζούσαν και εργάζονταν, όπως αναφέρει ο «Guardian», υπό την επιρροή και το βλέμμα σεξιστικών και συχνά μισογυνικών κοινωνιών. Εργα του 17ου αιώνα των Artemisia Gentileschi, Fede Galizia και Elisabetta Sirani δίνουν τη θέση τους σε νεκρές φύσεις καρπών και λουλουδιών. Συνεχίζεται με πορτρέτα – όπου ξεχωρίζει η Λαίδη Χάμιλτον ως μία από τις Βάκχες ζωγραφισμένη από την Élisabeth Louise Vigeé Le Brun – και στη συνέχεια στον οριενταλισμό και τις απεικονίσεις εργαζόμενων γυναικών, στις εικόνες της μητρότητας, της αδελφότητας και της γυναικείας χειραφέτησης.

«Αυτή η έκθεση μιλάει θετικά για το άλλο μισό της ιστορίας της τέχνης» δήλωσε η επιμελήτρια της έκθεσης, ιστορικός τέχνης και κριτικός Ρόσιο ντε λα Βίλα. «Για μεγάλο χρονικό διάστημα η φεμινιστική ιστορία της τέχνης ταλανιζόταν από τα εμπόδια που είχαν τεθεί στον δρόμο των γυναικών δημιουργών. Για παράδειγμα, δεν μπορούσαν να έχουν πρόσβαση στην ίδια καλλιτεχνική εκπαίδευση που είχαν οι άνδρες συνάδελφοί τους. Γενικά ζούσαν σε ένα εξαιρετικά πατριαρχικό σύστημα που τους αρνιόταν τα δικαιώματά τους και στο οποίο οι υπογραφές τους δεν είχαν καμία νομική αξία».

Οι πιο τυχερές

Υπήρχαν, ωστόσο, «ορισμένες στιγμές και ορισμένα μέρη» στα οποία οι συνθήκες ήταν πιο ευνοϊκές για τις γυναίκες καλλιτέχνιδες, και η έκθεση στοχεύει να προσφέρει «μια σειρά από παράθυρα μέσα από τα οποία μπορούμε να δούμε μια αμοιβαία κατανόηση και μια συντροφικότητα μεταξύ καλλιτεχνών, ιδιοκτητών γκαλερί και χορηγών». Υπενθυμίζει επίσης στους επισκέπτες ότι ορισμένες ταλαντούχες γυναίκες τράβηξαν το βλέμμα των ευρωπαϊκών βασιλικών αυλών και ότι ορισμένες είχαν συζύγους που τις βοηθούσαν στο εργαστήριο – ή ακόμη και φρόντιζαν τα παιδιά τους – επειδή γνώριζαν ότι τα χαρίσματα των συζύγων τους ξεπερνούσαν τα δικά τους.

Από την πλευρά του ο Γκιγέρμο Σολάνα, καλλιτεχνικός διευθυντής του Thyssen – Bornemisza, δήλωσε ότι η Maestras είναι ένα ακόμη παράδειγμα της συνεχούς δέσμευσης του μουσείου για τον φεμινισμό, την εκπαίδευση και την αντιμετώπιση των προκαταλήψεων του παρελθόντος. «Το πρώτο πράγμα που έμαθα από αυτή την έκθεση – και το οποίο νομίζω ότι θα μάθει και το κοινό – ήταν τόσα πολλά νέα ονόματα – τόσες πολλές εξαιρετικές καλλιτέχνιδες για τις οποίες δεν είχα ιδέα και δεν είχα ακούσει ποτέ. Φυσικά, γνωρίζαμε για την Artemisia Gentileschi και τη Frida Kahlo ή την Paula Modersohn-Becker, αλλά πόσες σημαντικές καλλιτέχνιδες μας έχουν ξεφύγει;».

Προκαταλήψεις

Η Ντε λα Βίλα συμφώνησε σημειώνοντας ότι η Maestras είναι μια φεμινιστική έκθεση που επιδιώκει να διορθώσει εμφατικά τις προκαταλήψεις που προέκυψαν ως αποτέλεσμα της πατριαρχίας – προκαταλήψεις που είχαν ως αποτέλεσμα τα έργα γυναικών καλλιτεχνών να παραμένουν σε αποθήκες μουσείων κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα. Η ίδια προσθέτει ότι το ανδροκρατούμενο καλλιτεχνικό σύστημα προσπαθούσε πάντα να υπερασπιστεί τον εαυτό του δυσφημώντας τις γυναίκες καλλιτέχνιδες. Εξίσου επιζήμιος, πρόσθεσε, ήταν και ο τρόπος με τον οποίο οι ιστορικοί υποβάθμιζαν τα επιτεύγματα των γυναικών, μέχρι που οι φωνές τους αποσιωπήθηκαν και οι δημιουργίες τους παραβλέφθηκαν και στη συνέχεια κρύφτηκαν από το οπτικό πεδίο. «Οταν οι γυναίκες κρύβονται ή τους στερούν το παρελθόν τους, τους στερούν την ταυτότητά τους» δηλώνει η επιμελήτρια των Maestras.