Η χαοτική απάντηση της Ευρώπης

Το ξέσπασμα της χειρότερης βίας στην ισραηλινοπαλαιστινιακή σύγκρουση εδώ και δεκαετίες, που προκλήθηκε από τη φρικτή επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου και τη δυσανάλογη στρατιωτική απάντηση του Ισραήλ, σηματοδοτεί μια καμπή στην αποκάλυψη του ρόλου της Ευρώπης στον κόσμο.

Μόλις πριν από λίγους μήνες, μιλούσαμε για την Ευρώπη, η οποία, αργά αλλά σταθερά, ενεργούσε ως μία. Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, το ουκρανικό θάρρος και η στρατιωτική υποστήριξη των ΗΠΑ επέτρεψαν στην Ουκρανία να σταθεί. Η βοήθεια της Ουάσιγκτον ξεπέρασε κατά πολύ αυτό που θα μπορούσαν να συγκεντρώσουν οι Ευρωπαίοι συλλογικά. Αλλά καθώς ο πόλεμος συνεχιζόταν, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις ανταποκρίθηκαν στην πρόκληση.

Και η πολιτική ενότητα για την υποστήριξη της Ουκρανίας έχει διατηρηθεί παρά τις αποτυχίες, ιδίως αυτές που δημιουργήθηκαν από την Ουγγαρία του Βίκτορ Ορμπαν. Εντεκα πακέτα κυρώσεων στη Ρωσία, η φιλοξενία εκατομμυρίων ουκρανών προσφύγων, η νίκη επί της προσπάθειας της Μόσχας να εργαλειοποιήσει την ενεργειακή εξάρτηση της Ευρώπης και η συνεχής αύξηση της στρατιωτικής και οικονομικής βοήθειας υπήρξαν πυλώνες μιας συντονισμένης στρατηγικής. Η ΕΕ άνοιξε αποφασιστικά ξανά τις συζητήσεις για την ένταξη νέων μελών, αναγνωρίζοντας ότι μετά την εισβολή στην Ουκρανία, η διεύρυνση είναι στρατηγική επιταγή.

Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ανέλαβε τα καθήκοντά της το 2019 δηλώνοντας ότι ήθελε να ηγηθεί μιας «γεωπολιτικής επιτροπής». Οι περισσότεροι από εμάς θεωρήσαμε ότι σημαίνει μια ΕΕ ικανή να πλοηγείται, για λογαριασμό των 450 εκατομμυρίων πολιτών της, σε έναν κόσμο αυξανόμενων γεωπολιτικών αντιπαλοτήτων. Και μέχρι πριν από λίγους μήνες, μια γεωπολιτική Ευρώπη φαινόταν να βρίσκεται στο προσκήνιο.

Τότε ήταν που όλα άρχισαν να πηγαίνουν στραβά. Στην Αφρική, μια σειρά από στρατιωτικά πραξικοπήματα, σε συνδυασμό με την κατάρρευση της διακυβέρνησης, τις καταστροφικές συνέπειες της κλιματικής κρίσης, την επισιτιστική ανασφάλεια και το κύμα της μετανάστευσης, δείχνουν μια τεράστια αποτυχία της ευρωπαϊκής πολιτικής. Αυτό που οι Βρυξέλλες αποκαλούν «ολοκληρωμένη προσέγγιση», σύμφωνα με την οποία η ενισχυμένη ασφάλεια για τις φιλικές προς τη Δύση αφρικανικές κυβερνήσεις θα συνδυαζόταν με αναπτυξιακή βοήθεια και δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις, μοιάζει ετοιμοθάνατο.

Οι ηγέτες της ΕΕ έστρεψαν το βλέμμα τους στη Βόρεια Αφρική, με μια σκληρή συμφωνία μετρητών για τους μετανάστες που υπογράφηκε τον Ιούλιο. Με την προτροπή της ιταλίδας πρωθυπουργού Τζόρτζια Μελόνι η ΕΕ αγόρασε ουσιαστικά τις υπηρεσίες της Τυνησίας να λειτουργεί ως φύλακας, εμποδίζοντας τους μετανάστες να φτάσουν στη Μεσόγειο. Οπως θα μπορούσε να είχε προβλεφθεί, ο τυνήσιος δικτάτορας, Καΐς Σαγιέντ, αρνήθηκε αργότερα τη συμφωνία, θέλοντας να πληρωθεί χωρίς να κάνει τίποτα.

Στα Δυτικά Βαλκάνια, η κατάσταση δεν είναι – ακόμα – τόσο τραγική, αλλά παρά την αναβίωση της προοπτικής ένταξης στην ΕΕ για τις υποψήφιες χώρες, η βία έχει φουντώσει μεταξύ Σερβίας και Κοσσυφοπεδίου. Και πάλι, η ΕΕ δεν μπόρεσε να το σταματήσει, πόσω μάλλον να προωθήσει μια διπλωματική συμφωνία μεταξύ Βελιγραδίου και Πρίστινας. Πολύ χειρότερη είναι η κατάσταση στον Καύκασο, παρά τις προσπάθειες διαμεσολάβησης στη σύγκρουση Αρμενίας – Αζερμπαϊτζάν, που οδήγησε σε έξοδο των 120.000 Αρμενίων από το Ναγκόρνο Καραμπάχ.

Η πλήρης έκταση της διάλυσης της φιλοδοξίας της «γεωπολιτικής Ευρώπης» ήταν σαφής από την εκ νέου έκρηξη του πολέμου στη Μέση Ανατολή. Η Ευρώπη, όπως οι ΗΠΑ και οι μοναρχίες του Κόλπου, είχαν πιστέψει το κυνικό ισραηλινό αφήγημα ότι η επίλυση της ισραηλινοπαλαιστινιακής σύγκρουσης θα μπορούσε να παρακαμφθεί. Η συντριπτική δύναμη του Ισραήλ και η υποταγή των Παλαιστινίων, παράλληλα με την εξάλειψη του παλαιστινιακού ζητήματος από την περιφερειακή εξίσωση μέσω της εξομάλυνσης των δεσμών του Ισραήλ με τον αραβικό κόσμο, ήταν μέρος μιας στρατηγικής, που υποστήριζε ότι η σταθερότητα στη Μέση Ανατολή ήταν εφικτή χωρίς επίλυση της ισραηλινοπαλαιστινιακής σύγκρουσης.

Οι εσωτερικές διαφωνίες και η κατάρρευση της ευρωπαϊκής ενότητας για τη σύγκρουση στη Μέση Ανατολή μπορεί τελικά να είναι μια υποσημείωση στη μακρά ιστορία διπλωματικών αποτυχιών σε αυτήν την τραγωδία. Αλλά θα έπρεπε να είναι περισσότερα. Ηταν η Ευρωπαϊκή Κοινότητα η οποία, το 1980, αναγνώρισε για πρώτη φορά τα νόμιμα δικαιώματα αυτοδιάθεσης του παλαιστινιακού λαού, και εκείνη που στα τέλη της δεκαετίας του 1990 πρότεινε τι θα μπορούσε να σημαίνει πραγματικά μια λύση δύο κρατών. Η ΕΕ εξακολουθεί να είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος του Ισραήλ και ο μεγαλύτερος χορηγός βοήθειας των Παλαιστινίων. Με πιο θαρραλέα και συνεκτική ηγεσία, η Ευρώπη θα μπορούσε να διαδραματίσει πολύ πιο εποικοδομητικό ρόλο.