- Advertisement -
Ολα ξεκινούν όταν το 2013 μού ζητήθηκε να συμμετάσχω με ένα κείμενό μου στον τιμητικό τόμο για τον Δημήτρη Φιλιππίδη, ομότιμο καθηγητή της σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ, με τον απρόσμενο τίτλο ΤΟΠΟΣ ΤΟΠΙΟ (εικ. 2), μία πρωτοβουλία του εκδοτικού οίκου ΜΕΛΙΣΣΑ. Με παραξένεψε το θέμα που έθετε ο Φιλιππίδης, και προετοίμασα ένα κείμενο με αφορμή μια τότε εμπειρία μου στην Τήνο. Οδηγώντας στο βόρειο τμήμα του νησιού και απολαμβάνοντας το κυκλαδίτικο τοπίο, βρέθηκα αίφνης σε μια απόκοσμη διαδρομή, όπου βίωσα το βίαιο και εφιαλτικό πέρασμα για τη διάνοιξη ενός δρόμου (εικ. 1), που δεν ολοκληρώθηκε ποτέ και θα συνέδεε μέσω γέφυρας την Τήνο με το κοντινό νησί της Ανδρου. Ενα τραύμα, μια πληγή που φάνηκε να παραμένει για καιρό ανοιχτή και επώδυνη, λες και η φύση δεν κατάφερε να την επουλώσει, με τους γνωστούς της τρόπους, για να αποκαταστήσει το τοπίο. Το τοπίο που ως έννοια, τη γνώριζα τότε και την όριζα αισθητικά, με αφετηρία τις παιδικές μου μνήμες.
Παραμένει όμως ίδια σήμερα, η τόσο περιορισμένη έννοια του τοπίου με τις τεράστιες αλλαγές των κοινωνικών δομών και δραστηριοτήτων; Ιδιαίτερα σε μια εποχή που στην Ελλάδα το τοπίο συνεχίζει να υφίσταται μια τρομακτική καταπόνηση από τον τεχνητό πολιτισμό στο επίπεδο ενός ανταγωνισμού τον οποίο δεν μπορούμε να αντιπαρέλθουμε με έναν ειρηνικό τρόπο. Και έχουμε περάσει από μία σχέση ρεμβασμού, ενσυναίσθησης και συμμετοχής, σε μια σχέση αντιπαλότητας και πολέμου.
Αυτά τόνισε ο Ζήσης Κοτιώνης, καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, στην πρόσφατη παρουσίαση στο Ιδρυμα Μιχελή, του νέου τόμου που επιμελήθηκε ο Δημήτρης Φιλιππίδης με τον Ηλία Κωνσταντόπουλο, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας. Μια έκδοση με τίτλο «ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΟΠΙΟ – ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ» (εικ. 3) από τον εκδοτικό οίκο ΜΕΛΙΣΣΑ, για την οποία μίλησε εκτός από τους επιμελητές, ο Κώστας Μωραΐτης ομότιμος καθηγητής του ΕΜΠ. Μια έκδοση που ξεκίνησε ύστερα από επιθυμία του Δημήτρη Φατούρου, με στόχο την ανάδειξη του σημερινού τεράστιου εύρους της σύγχρονης έννοιας του τοπίου, όπως αναδεικνύεται μέσα από τα 101 κείμενα, στις 450 σελίδες του τόμου. Κείμενα σημαντικών προσωπικοτήτων παρουσιασμένα κατά χρονολογική σειρά, ξεκινώντας από τον 2ο αιώνα μ.Χ. μέχρι σήμερα. Ιστορικά πρόσωπα, συγγραφείς, ποιητές, πεζογράφοι, εικαστικοί, δημοσιογράφοι, αρχιτέκτονες, από τον Παυσανία, τον Παπαδιαμάντη, τον Εμπειρίκο και τον Ελύτη, τον Πικιώνη και τον Κωνσταντινίδη μέχρι τον Βατόπουλο και τον Λιάλιο, συγκροτούν μέσα από διαφορετικές προσεγγίσεις ένα εργαλείο που ενθαρρύνει νέες απρόσμενες συνθέσεις, αναδεικνύοντας τις πιο πρόσφατες εκφάνσεις της έννοιας του τοπίου, που εμπεριέχει, εκτός από τα φυσικά τοπία, το σύγχρονου αστικό περιβάλλον, ακόμη και εσωτερικούς χώρους.
Ο Φιλιππίδης έχει ανοίξει έναν καινούργιο δρόμο για το Τοπίο, με δεδομένο και το πρόσφατο βιβλίο του με τίτλο Για το Αττικό τοπίο, με το ευρηματικό εξώφυλλο (εικ. 4) από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, όπου προσπερνώντας τα περί ιστορίας και παράδοσης, και τους όποιους ρομαντικούς χαρακτηρισμούς του αττικού τοπίου, προχωρεί σε μια διαφορετική ανατρεπτική ανάγνωσή του. Μας υποδεικνύει να επικεντρωθούμε στην παρατήρηση και την απόλαυση τριών χαρακτηριστικών της πόλης που το συγκροτούν, τις αρχαιολογικές ανασκαφές, τα νταμάρια, τα άδεια οικόπεδα και τις εκσκαφές, που συνήθως προσπερνούμε αδιάφορα και φέρουν στο φως ετερόκλητα κομμάτια της ιστορίας μας. Μας καλεί σε αυτό το ταξίδι της εξερεύνησης γιατί είναι τρομερά απολαυστικό από μόνο του.
Λίγο καιρό πριν εκδόθηκε επίσης και ο διδακτικός τόμος του Κώστα Μωραΐτη, με τον παράδοξο τίτλο Ακταίωνος Γάμοι, Κείμενα για το Τοπίο, την Πολιτιστική του Προσέγγιση και τον Σχεδιασμό του (εικ. 5), με εξαιρετικά ενδιαφέρουσα εικονογραφία. Μέσα στα αυστηρά δομημένα 17 κεφάλαια, ο Μωραΐτης με ένα τεκμηριωμένο και χειμαρρώδη λόγο, διευρύνει μεθοδικά τη συμβατική έννοια του τοπίου, πέρα από το φυσικό υπόβαθρο του τόπου, εντάσσοντας τα ανθρωπογενή του στοιχεία και επεκτείνοντάς την με το επίθετο «πολιτιστικό» και «πολιτισμικό τοπίο». Οπότε και οι κτιριακές κατασκευές, όπως και κάθε κατασκευή υποδομής αποτελούν στοιχεία του τοπίου.
Είναι σαφές ότι έχουμε περάσει σε μια νέα φάση που η έννοια του τοπίου αποτελεί αντικείμενο μεγάλων συζητήσεων και εκδόσεων διεθνώς, μέσα από μια νέα οπτική που συμβάλει στο να δούμε το ελληνικό τοπίο με ένα διαφορετικό τρόπο, όχι μόνο από τις υψηλές στάθμες των νεφών που ίπτανται πάνω στον ουρανό, όπως τόνισε ο Φιλιππίδης, αλλά κάτω στη γη, μέσα από τις διαδικασίες που καθημερινά όλοι μας τις ζούμε, όπου το τοπίο είναι πια ένα σκληρό νόμισμα διαπραγματεύσιμο, που περνάει μέσα από τη νομοθεσία, μέσα από την πολιτική, μέσα από την αυθαιρεσία και μέσα από τη χρήση του στην καθημερινότητά μας.
Comments are closed.